Hou de EU uit de Nederlandse Grondwet

Stel de luchtkwaliteit in een klaslokaal is niet goed. Moet je dan een slot op de deur zetten om te voorkomen dat iemand naar buiten gaat, of moet je de ramen opengooien en zorgen voor een betere ventilatie? Deze vraag stelde Kees van der Staaij bij een debat over het voorstel van D66 om het Nederlands lidmaatschap van de EU in de Grondwet te verankeren. De SGP zegt: nu het rommelt in de EU moet je de lidstaten niet opsluiten, maar de ramen openzetten en kijken wat er beter moet.
 
Het voorstel om in de Grondwet vast te leggen dat de EU een onmisbaar deel is van onze rechtsorde, is erg star voor een progressieve partij. Juist nu blijkt dat steeds meer mensen in steeds meer landen moeite hebben met hoe Europa zich ontwikkelt, wil D66 Nederland sterker dan ooit vastketenen aan de EU. En toen de SGP een initiatiefwet indiende waarin vastgelegd werd dat de overdracht van nationale zeggenschap alleen mag plaatsvinden als de Tweede Kamer en Eerste Kamer daar met twee derde meerderheid achter staan, gaf D66 niet thuis.
 
De SGP-lijn is helder: de EU is een middel om samen te werken, maar geen doel op zich. Van der Staaij: “Het doel moet zijn om te werken aan een rechtsorde die grensoverschrijdende problemen beter aanpakt. Maar daarvoor is het middel van het lidmaatschap van de EU niet de enige oplossing. Een sterke rechtsorde kan op verschillende manieren vorm krijgen, zoals de naoorlogse geschiedenis laat zien.” Wat dat betreft is het interessant te kijken hoe de Brexit op de langere termijn uitpakt.

Hieronder staat de kritische bijdrage van Kees van der Staaij aan het debat over het D66-initiatief. Op het SGP-kanaal op YouTube is die ook te horen, inclusief interrupties van o.a. D66 en SP.

Stelt u zich voor dat er op een school zorgen zijn over de luchtkwaliteit in schoollokalen. Het welzijn van leerlingen, leraren en anderen is hiermee gemoeid. We maken we ons terecht zorgen over het binnenklimaat van scholen, zeker dit jaar. Wat doe je dan als schoolleider? Begin je dan met het aanbrengen van extra veiligheidssloten op de deuren? Dat zou wel een bijzondere reactie zijn. Nee, je zet ramen en deuren open en je denkt na over vernieuwing van het ventilatiesysteem. En als het echt te bar is met het binnenklimaat moet je misschien zelfs overwegen het lokaal voorlopig te verlaten. Anders neem je de zorgen niet voldoende serieus. 

Helaas doet het wetsvoorstel de SGP toch denken aan deze situatie. Het siert de initiatiefnemers dat zij met hun voorstel het belangrijke thema van de EU agenderen. De EU is namelijk een van de thema’s waar veel burgers sterke opvattingen over hebben. Er zijn ook steeds meer zorgen over het binnenklimaat in de EU. Neemt de EU de eigenheid van lidstaten voldoende serieus? Waarom worden telkens weer nieuwe bevoegdheden geclaimd ten koste van de lidstaten? De reactie van de initiatiefnemers komt in dat licht op mij erg bevreemdend over. In plaats van extra inzet op hervorming van de EU en grondwettelijke waarborgen tegen sluipende uitholling van de nationale soevereiniteit komen de initiatiefnemers met een grondwettelijk veiligheidsslot om het lidmaatschap van de EU bewaken. Extra slot op de deur!

Vooraf stel ik de vraag: is het risico niet levensgroot dat de polarisatie over de EU hierdoor alleen maar toeneemt? Wat leren de initiatiefnemers bijvoorbeeld van het referendum over de Europese Grondwet?

De SGP vindt dat de initiatiefnemers met hun wetsvoorstel doel en middel door elkaar halen. Ook de SGP vindt het een belangrijke opdracht van Nederland om goede samenwerking tussen Europese landen te bevorderen. Het doel moet zijn om te werken aan een rechtsorde die grensoverschrijdende problemen beter aanpakt. Maar daarvoor is het middel van het lidmaatschap van de EU niet de enige oplossing. Een sterke rechtsorde kan op verschillende manieren vorm krijgen, zoals de naoorlogse geschiedenis laat zien.

De huidige inrichting van de EU dateert eigenlijk pas van kort voor 2000.
Waarom stellen de initiatiefnemers nu al voor om deze specifieke institutionele vormgeving in de Grondwet op te nemen? Is dat niet erg star in plaats van progressief? Waarom bieden we geen ruimte voor nieuwe vormen van samenwerking?

Kernpunt van de initiatiefnemers is dat de EU in de Grondwet moet omdat de EU een onmisbaar onderdeel is van ons staatsbestel. Het is natuurlijk onbetwistbaar dat de EU op dit moment grote invloed heeft op Nederland.
Maar daarmee is het nog geen onmisbaar onderdeel van ons staatsbestel.
De staatscommissie Thomassen stelde nog in 2010 dat het lidmaatschap van de EU geen fundamenteel constitutioneel beginsel is. Die staatscommissie pleitte daarom niet voor wat dit initiatiefvoorstel nu doet.  Waarom volgen de initiatiefnemers deze redenering niet?

De initiatiefnemers lijken met hun voorstel te suggereren dat het verankeren van het lidmaatschap van de EU nodig is om kernwaarden als de menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid en ook de democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten te waarborgen. Dat zijn toch juist kernpunten die allang vastlagen in onder meer het EVRM en waaraan de EU zich pas recent heeft verbonden? Wat voegt de EU materieel eigenlijk toe als het gaat om deze kernpunten?
 
Voor de SGP is democratie en rechtsstaat vooral verankerd in onze eigen, Nederlandse Grondwet. Opvallend is dat in 1980 door D66-er Brinkhorst een motie is ingediend die zegt: bepalingen van de Grondwet moeten bij twijfel zo worden uitgelegd dat het Europese integratieproces niet wordt belemmerd.  De SGP vindt en vond het verbijsterend dat zo met de Grondwet wordt omgegaan. In 2013 heb ik samen met Arie Slob met succes een Kameruitspraak gevraagd om deze motie te herroepen. Helaas niet met steun van D66. Daarom vraag ik de initiatiefnemers hoe zij daar nu tegenaan kijken.

Een ferme keuze voor het lidmaatschap van de EU in de Grondwet schept ook verwachtingen dat de initiatiefnemers de nationale soevereiniteit beter willen beveiligen. Het zou goed bij dit wetsvoorstel passen om te regelen dat overdracht van bevoegdheden alleen met twee derden meerderheid mag. Maar daar keerden de initiatiefnemers zich juist tegen. Dat is toch ongerijmd: een lichte procedure om bevoegdheden over te dragen aan Europa: een Europese munt, open grenzen, desnoods een Europees leger. Dat kan allemaal met gewone meerderheid, vinden de initiatiefnemers. De SGP overweegt daarom op dit punt nog een amendement.