Populisme en christenen: Interview met Hans van de Breevaart

Een interview met Hans van de Breevaart over zijn boek Concurrent of Bondgenoot. Christelijk perspectief op populisme.

Wat heeft jou geïnspireerd om dit boek te schrijven?

De grootste drive heb ik ontleend aan het gevoel dat er sprake is van continue framing van het populisme. Framing is het op een bepaalde manier presenteren van een onderwerp, waardoor sommige facetten meer sterker belicht worden dan anderen. Volgens critici zou de democratie in gevaar zijn. Door hun polariserende stijl van optreden zouden populisten bevolkingsgroepen tegen elkaar opzetten. Die populisten zelf zouden niet veel meer zijn dan leugenachtige volksmenners. Ze zouden parasiteren op racisme, homofobie, xenofobie en islamofobie. Verder zouden populisten vooral gesteund worden door reactionaire witte mannen die boos zijn over verlies van hun baan en macht in de openbare ruimte.

Ben je zelf tot nieuwe inzichten gekomen tijdens het schrijven van dit boek?

Ondanks het feit dat ik altijd al wel het gevoel had dat het populisme door politieke tegenstanders en in mainstream media onrecht werd gedaan, is mijn visie op het populisme met name op één punt ingrijpend veranderd. Eerst was ik nogal sceptisch over het ‘christelijk’ gehalte van het populisme. Vooral vanwege de confronterende stijl van populisten en hun neiging op de persoon te spelen. Door mijn studie heb ik er meer oog voor gekregen dat die stijl wel degelijk een positieve functie kan hebben. Enerzijds om de politiek een gevoel van urgentie te geven van problemen die te lang genegeerd zijn. En anderzijds om een brug te slaan met burgers, stem te geven aan hun terechte verontwaardiging, politiek voor hen weer verstaanbaar te maken en hen naar de stembus te krijgen. En dat is nodig, aangezien grote maatschappelijke problemen door de gevestigde politiek – ook de christelijke partijen – te lang zijn genegeerd. De opkomst van het populisme is ook voor christelijke politieke partijen aanleiding om eens in de spiegel te kijken. Zijn christen-politici niet te veel onderdeel geworden van de macht? En hebben ze daardoor hun roeping veronachtzaamd om een schild te zijn voor de zwakken, een hoeder van waarden zoals rechtvaardigheid, menselijke waardigheid, mededogen, verantwoordelijkheid, wederkerigheid en rentmeesterschap? Waarden die ooit de kern uitmaakten van onze beschaving!

De opkomst van het populisme is ook voor christelijke politieke partijen aanleiding om eens in de spiegel te kijken.

Wat vond je het meest verrassend?

Het inzicht dat het in theorie mogelijk is als conservatief ook voor het (correctieve) referendum te zijn. Eerder pleitte D66 voor de invoering van het referendum om het politieke systeem van de verzuiling te doorbreken en ruimte te maken voor een progressieve politiek. Dat bleek toch een vrij elitair politiek streven te zijn. Nu wordt het referendum door populisten voorgesteld als laatste redmiddel tegen de inmiddels gevestigde progressieve politiek. In een poging nog iets van burgerlijke vrijheden en de Nederlandse soevereiniteit te behouden, hoopt het populisme de conservatieve onderstroom onder de bevolking te mobiliseren via volksraadplegingen. Dat laatste doen zij niet zozeer op basis van een zogenaamde absolute volkssoevereiniteit, maar om een extra controlemechanisme in te bouwen voor het geval de representatieve democratie de belangen van het volk niet goed meer zou vertegenwoordigen.

Waar liep je tegenaan tijdens het schrijven van dit boek?

Schokkend is wel om te zien dat wetenschap en mainstream media vrijwel geheel gevangen zijn in het frame dat populisme een gevaar voor de samenleving zou zijn. Daarbij onderscheidt de wetenschap zich door de neutrale toon waarmee ze een negatief beeld van populisten schetst. Daardoor zou je de indruk kunnen krijgen dat het hier om objectieve observaties gaat. In de media en de politiek komt daar vaak ook een openlijk uitgesproken morele verontwaardiging bij. Bij het schrijven van een wetenschappelijke studie heb je dus een dubbele uitdaging: Hoe kom ik tot een evenwichtig beeld dat recht doet aan de feiten? En hoe voorkom ik dat ik de verdenking op me laad in mijn positievere waardering van het populisme totaal ‘van God los’ te zijn? Ik heb dat beide naar eer en geweten geprobeerd. Het is aan de lezer om te oordelen of dat ook is gelukt.

Hoe kijk je nu zelf tegen populisme aan?

Zelf zie ik het populisme op zijn best als een tijdelijk verschijnsel. Zodra haar boodschap door de gevestigde politiek serieus wordt genomen, zal het vanzelf haar populistische karakter verliezen. Dat kan doordat populistische partijen zichzelf transformeren tot een gevestigde partij. In de geschiedenis hebben we dat gezien met de ARP van Abraham Kuyper. De laatste werd eerder door zijn politieke tegenstanders weggezet als een gevaarlijke volksmenner. Twintig jaar later was hij onderdeel van de macht. Maar intussen had hij wel voor elkaar gekregen dat de gevestigde politiek de noden van het gereformeerde volksdeel serieus nam. Ook het huidige populisme zie ik als een poging tot correctie op het beleid van elites die de belangen van een deel van het volk niet langer behartigen.

Wat hoop je met dit boek te bereiken?

Dat politiek die zichzelf christelijk noemt zich opnieuw bewust wordt van het feit dat ze een roeping heeft: er te zijn ten dienste van het volk. In plaats van doel, dient macht slechts middel te zijn om aan die roeping te beantwoorden. Daarbij moeten politici ook steeds weer bereid zijn zich te laten corrigeren door de roepstemmen die vanuit het volk klinken. Waakzaamheid voor de vrijheid van elke burger is geboden. Maar ook recht doen aan wie onrecht wordt aangedaan. De overheid behoort een schild te zijn voor de zwakken. Niet alleen maar ver weg, maar ook in de stadswijken dichtbij die gebukt gaan onder criminaliteit, racisme, discriminatie en toenemend geweld. Wanneer populisten ons hieraan herinneren, dan geeft het geen pas hen weg te zetten als een gevaar voor de democratische rechtsstaat. In haar huidige verschijningsvorm draagt populisme mijns inziens eerder bij aan een versterking daarvan.

Politiek die zichzelf christelijk noemt moet zich opnieuw bewust worden van het feit dat ze een roeping heeft: er te zijn ten dienste van het volk

Waarom zou de SGP-achterban jouw boek moeten lezen?

Sinds de SGP gekozen heeft voor een ‘constructieve’ benadering in de politiek, loopt ze het risico te veel onderdeel te worden van de macht en de belangen en noden van grote groepen in de samenleving uit het oog te verliezen. Lezing van mijn boek kan helpen de partij eraan te herinneren dat zij een roeping heeft om gerechtigheid voor heel het volk te zoeken. En dat, tegenover de toenemende invloed van progressieve politieke partijen, populisten daarbij eerder kwalificeren als een bondgenoot of concurrent, maar niet als de vijand.

________________________________________________________________________________________

Over de auteur

Dr. Hans van de Breevaart (1971) is historicus en wetenschappelijk medewerker van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP. De publicatie wordt uitgegeven in samenwerking met uitgeverij De Banier BV te Apeldoorn en verschijnt als deel 6 in de ReflectorReeks.

Boekpresentatie en debat

Op maandagavond 2 november is het boek officieel overhandigd aan Kees van der Staaij, fractievoorzitter van de SGP in de Tweede Kamer. Aansluitend hebben Cor Verkade (SGP’er en sympathisant van het populisme) en Gertjan Schutte (bekend criticus van het zogenaamde cultuurchristendom) een korte reflectie gegeven op de inhoud van het boek en zijn kort met elkaar in discussie gegaan. Op hun beurt heeft zowel Kees van der Staaij als de auteur daarop weer gereageerd. Voor deze bijeenkomst werd i.v.m. de coronamaatregelen geen publiek uitgenodigd. De uitzending is terug te kijken via deze link.