‘Onze paspoorten liggen altijd klaar’

Corry-Anne van der Tang-Everse interviewt Naftuli Pollak, rondleider in de Joodse wijk in Antwerpen

 ''Aan het begin van de 20^e eeuw zijn veel Joden in Antwerpen komen wonen. In Oost-Europa was de situatie niet bepaald Jodenvriendelijk. Antwerpen is een havenstad. Veel joden waren op weg naar Amerika, sommigen zijn in Antwerpen blijven plakken. Terwijl zij op hun boot wachtten, begonnen ze te handelen in diamanten en dat sloeg aan. De diamantindustrie was oorspronkelijk vooral in Amsterdam, maar is later naar Antwerpen overgebracht.’ De meerderheid van de Joden in de wereld is niet religieus. In Antwerpen wonen meer dan 15.000 Joden. Antwerpen is de enige stad ter wereld, buiten Jeruzalem, waar de meerderheid van de Joden wel religieus is. U zult het niet geloven, maar in Brussel wonen meer joden dan in Antwerpen, alleen zijn zij niet religieus. Zij vallen dus niet zo op.’

Hoe staan de Antwerpse joden tegenover de staat Israël?

‘Voor mij persoonlijk is het bestaan van een Joodse staat belangrijk. Er bestaat maar één joodse staat, terwijl er veel islamitische of christelijke staten zijn. Anderzijds is het bestaan van een joodse staat ook in het licht van de Tweede Wereldoorlog belangrijk. Ik vraag me wel eens af: wat als daarvoor al een Joodse staat had bestaan? Zou dan de Tweede Wereldoorlog minder rampzalig zijn geweest?’

‘Ook voor kleine dingen is het bestaan van Israël prettig. Voor joden is Israël de place to be voor vakantie of na pensionering. Er zijn genoeg koosjere restaurants en synagogen in de buurt. Ik ga zelf regelmatig naar Israël op vakantie, maar ook naar Italië en Spanje. Die landen hebben ook hun charme, maar met Israël heb ik een bijzondere band, ook omdat ik er heb gestudeerd. De meeste religieuze joodse jongens en meisjes gaan na hun middelbare schooltijd in Israël Joodse studies doen. Dat kan ook in Amerika, maar de meesten kiezen voor Israël. Niet-religieuze Joden gaan ook studeren in Israël, met als reden om ervaring op te doen of in het leger te gaan.’

Welke rol speelt de Holocaust in de identiteitsvorming van Antwerpse joden?

‘Voor de Tweede Wereldoorlog woonden zo’n 35.000 joden in België. Daarvan zijn 25.000 joden gedeporteerd en nooit meer teruggekomen. Slechts een duizendtal zijn teruggekeerd. Ieder joods gezin in Antwerpen heeft een of meerdere grootouders van wie familie in de kampen heeft gezeten. Mijn grootvader van moeders kant heeft heel zijn familie verloren. Mijn grootouders van mijn vaders kant hebben ook broers en zussen verloren. Dat hakt er generaties later nog steeds diep in.’

Waaraan merkt u dat?

‘Dat merk ik bijvoorbeeld aan hoe wij omgaan met een paspoort. Normaliter haal je alleen een paspoort als je een reis naar het buitenland gaat maken. Maar ieder joods gezin heeft te allen tijde voor de hele familie geldige paspoorten klaarliggen. Mijn vrouw is drie weken geleden bevallen en is gisteren een paspoort gaan halen voor onze dochter. Mijn vriend noemt dat ‘Holocaustgedrag’. Wij willen nu op zeker spelen. Er kan zomaar iets gebeuren.’ ‘Een ander voorbeeld is dat wij soms aan tafel, ook al is het lachend, een gesprek hebben over waar we naar toe zouden gaan als we vertrekken. De ene groep wil naar Israël, de andere groep wil naar Amerika. Dat zijn luchtige gesprekken, maar het is een gespreksonderwerp. We denken erover na, telkens als er weer een golf van terreur plaatsvindt.’

Klinkt een oproep van Netanyahu om in Israël een veilig heenkomen te zoeken aantrekkelijk? Of bent u het eens met de oproep van andere joodse leiders dat terreur geen reden is om te vertrekken?

‘Ik had niets met de oproep van Netanyahu. Vertrekken naar Israël is niet zaligmakend. Je moet nog altijd op je eigen benen kunnen staan, een dak boven je hoofd hebben, je kinderen te eten kunnen geven en naar school kunnen sturen. Je moet dan afscheid nemen van je sociale leven. Maar ik voel me wel uitgenodigd. Het is toch een plaats waarnaar joden kunnen ontsnappen voor het kwaad ergens ter wereld. Israël is ook niet veilig, ook daar bestaat terreur. Maar met antisemitisme word je niet geconfronteerd.’

Welke impact heeft terreur op de Antwerpse gemeenschap?

‘In 1980 was er in Antwerpen een aanslag van een Palestijnse terrorist die een granaat gooide op een groep joodse schoolkinderen, waarbij een jongentje is overleden. Dat was in de jaren ’80, toen nog geen sprake was van jihadisme. In 1981 was er een aanslag op een synagoge in de Diamantbuurt, waarbij drie mensen omkwamen.’ ‘Sinds de aanval op de joodse school in 2012 in Toulouse zagen we een golf van terreur. De aanslag op het Joods museum in Brussel in 2014 kwam heel dichtbij. In 2015 was er na de aanval op Charlie Hebdo een schietpartij in een koosjere supermarkt in Parijs. In Kopenhagen kwam een maand later een Joodse bewaker van een synagoge om het leven. Onlangs werd in Amsterdam een joods restaurant belaagd. Terroristische aanslagen zijn disproportioneel vaak gericht op joodse doelwitten. Daar houden wij altijd rekening mee. Er kan na een paar jaar rust zo weer iets gebeuren. Er hoeft maar één gek te zijn en we zitten er weer middenin.’

Zijn er veiligheidsmaatregelen nodig geweest?

‘In de laatste drie jaar zijn er maatregelen genomen die eerder niet denkbaar waren. Sinds de aanslagen patrouilleren militairen permanent in de Diamantbuurt. Alle ramen en deuren van de synagogen zijn vervangen door kogelvrij glas. Eerder kon je een synagoge zo binnenstappen. Nu moet je een code ingeven, er hangen camera’s en er is beveiliging. Het is omdat het nodig is, maar het is jammer dat het nodig is. Wat zou het mooi zijn als joden gewoon de synagoge in en uit kunnen wandelen en gaan en staan waar ze willen. Dat is vrijheid van godsdienst.’

Alle ramen en deuren van de synagogen zijn vervangen door kogelvrij glas. Eerder kon je een synagoge zo binnenstappen. 

En hoe staat het met antisemitische incidenten in België?

‘Belediging en antisemitisme noem ik kleine criminaliteit. Iedere jood buiten Israël heeft ermee te maken. Zelf ben ik als kind fysiek aangevallen door twee moslimjongens. Het heeft me geen trauma opgeleverd, maar aangenaam is anders. Mogelijk ben ik op negatieve manier behandeld omdat ik joods ben, zonder dat ik het weet. Ook wordt me op straat wel eens iets nageroepen. Ik heb ermee leren leven, want ik houd niet van de slachtofferrol. In sommige buurten in Brussel en Antwerpen kan ik niet met keppeltje de straat op. Dat zou meer dan zeventig jaar na de Holocaust toch niet meer het geval mogen zijn?’ ‘Het is geen meerderheid die een negatieve houding heeft ten opzichte van Joden, maar een minderheid van vooral moslims. Binnen de moslimgroep zit een substantiële groep met antisemitische ideeën. Vaak komt dat door haat jegens Israël, wat het raar maakt dat wij daarvan slachtoffer worden. Het is een feit dat het antisemitisme vandaag de dag grotendeels van moslims komt. Er zijn natuurlijk ook goede moslims, maar we moeten dit gegeven wel onder ogen zien. In de politiek correcte wereld van vandaag wordt er veel te weinig over gesproken. In kranten wordt veel aandacht besteed aan racisme tegen moslims of hoe moslims integreren in de samenleving, maar niet aan het antisemitisme onder de moslimjeugd.’

Welke rol speelt het groeiend rechts-populisme en anderzijds de groeiende islam in het toenemend antisemitisme?

‘Met de opkomst van de islam wil een aantal rechtse partijen zich sterk opstellen en het leven van moslims moeilijk maken. Daarmee maken ze ook ons leven moeilijk. Een voorbeeld is het verbod op ritueel slachten. Ook op onze joodse scholen merken we dat steeds meer zaken verplicht moeten worden onderwezen. Ook als die tegen ons geloof ingaan. Wij worden ertoe verplicht, dus doen we het maar.’ ‘België is een vreemd land. Het verbod op rituele slacht is alleen in het Vlaamse en Waalse parlement voorgesteld, niet in het Brussels parlement. In Brussel wonen veel moslims, dat verklaart alles. In de Brusselse regio kunnen we straks koosjer blijven slachten. Het verbod wordt aangevochten bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en anders wordt het in 2019 van kracht. Ook kan nog altijd uit het buitenland worden geïmporteerd, totdat men van de een op de andere dag een importverbod oplegt. Wat we dan doen? ‘Dan gaan we patatten eten’, zoals een vooraanstaande jood zei.’

Hoe zit het precies met de pijn bij dieren door rituele slacht?

‘Wetenschappelijke onderzoeken verschillen van mening over welke slachtmanier de minste pijn geeft. Er zijn onderzoeken die zeggen dat de joodse manier beter is om lijden te verminderen. Er zijn ook onderzoeken die met verdoving het meest pijnvrij achten. Met verdoving kan het ook misgaan, dat komt voor in 20 tot 30 procent van de gevallen. En als het dan verkeerd gaat, dan is de pijn veel erger.’

‘Al duizenden jaren slachten joden op dezelfde manier. Die manier verschilt van de islamitische manier. De joodse slager moet acht jaar studeren om ervoor te zorgen dat de manier van slachten juist, volgens de regels en pijnvrij is. Bepaalde partijen willen dit verbieden uit diervriendelijkheid, terwijl die partijen niet bepaald altijd op de barricaden staan voor dierenwelzijn. Dan moeten ze de jacht, kreeftenbereiding en visserij ook verbieden. Maar ze pikken het stukje van rituele slacht eruit omdat ze weten dat hun kiezerspubliek dat raar vindt. Mensen kennen vaak niet de details. Wij zitten nu opgescheept met een verbod dat in feite voortkomt uit moslimangst.’

Verschilt de situatie in België van die in Frankrijk, Duitsland en Nederland? Waar komt dat door?

‘Duitsland zal door zijn geschiedenis de rituele slacht niet snel verbieden. Voor de Tweede Wereldoorlog is dat wel gedaan, ook onder het mom van dierenwelzijn. Duitsland heeft een grote gemeenschap van Russische Joden. Zij hadden het moeilijk onder het communistisch regime en zijn na de val van de muur naar Duitsland geëmigreerd. Momenteel verhuizen ook jonge Israëli’s naar Duitsland, omdat je daar makkelijker aan werk kunt komen.’

‘In Frankrijk zie ik nog niet zo snel een verbod op rituele slacht komen door de bourgondische volksaard. Kom niet aan hun eten. Maar in een toenemend aantal wijken in Parijs of andere Franse steden durf ik me als jood niet te vertonen. Een vrouw zonder hoofddoek overigens ook niet. Grote groepen Franse joden zijn in de afgelopen jaren al geëmigreerd.’

‘In Nederland zijn er nog veel gelovigen, die de vrijheid van godsdienst belangrijk vinden. In België zijn er amper protestanten of evangelische gelovigen en katholieken gooien ook massaal hun geloof weg. Daardoor is er minder steun. Het atheïsme vind ik de minst tolerante ‘godsdienst’. Tegen ons wordt gezegd: U moet niet geloven. Terwijl wij niet zo missionair zijn noch hen willen overtuigen wel te geloven. Het is heel vreemd als atheïsten elke joodse wet en regel belachelijk maken omdat zij vinden dat zij het grote gelijk aan hun kant hebben. De meerderheid van de wereld is tenslotte gelovig. Er wordt altijd van religieuze mensen verwacht tolerant te zijn, maar zelf zijn atheïsten weinig tolerant tegenover minderheden.’

Het atheïsme vind ik de minst tolerante ‘godsdienst’. 

Hoe ziet u de toekomst van Europa in het licht van al deze ontwikkelingen?

‘Ik zie de toekomst niet positief in. De grote moslimbevolking in Europa gaat alleen maar groeien. Binnen die groep zijn er slechte mensen die met terreur doelen willen bereiken. Dat is geen oorlog die je zomaar kunt winnen. Dat is geen strijd van de ene tegen de andere partij. Het zijn allemaal individuen, die soms zelfs geïntegreerd zijn en toch zomaar de beslissing nemen om een terreuraanslag te plegen. Het is naïef om te verwachten dat we in de komende decennia daar niet meer mee te maken krijgen.’

Maar we houden hoop?

‘Ik hoop dat we in de toekomst geen zorgen meer hoeven te hebben om terreur. Ik hoop dat we in Europa in een mooie, harmonieuze samenleving kunnen leven. Ik wil de SGP bedanken voor de jarenlange steun in het Europees Parlement en de Tweede Kamer voor Israël en de positie van Europese joden. In België heb je geen enkele politieke partij die uitgesproken pro-Israël is. Wij zijn heel blij met deze internationale betrokkenheid.’

Ik wil de SGP bedanken voor de jarenlange steun in het Europees Parlement en de Tweede Kamer voor Israël en de positie van Europese joden.