'Nieuwe wijn in oude zakken?' - Van der Staaij over de formatie

Lees of bekijk hier de bijdrage van SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij aan het debat over de formatie.

Ik wil allereerst de heer Remkes danken voor zijn voortvarende aanpak. En laat ik maar gelijk met de conclusie beginnen: de SGP vindt dat het onderzoek naar een kabinet met VVD, D66, CDA en ChristenUnie steun verdient.

Ook voor de SGP is dat geen droomcoalitie. Ongetwijfeld zal zo'n nieuw kabinet, als de formatie slaagt, met plannen komen waar wij niet enthousiast voor zijn of waar wij ons zelfs stevig tegen zullen verzetten. Dat was ook in de afgelopen periode het geval bij bijvoorbeeld het plan over de coronapas. Maar ik zeg er tegelijk bij: in een ingewikkeld en versnipperd landschap is het praktische wijsheid dat je zuinig moet omgaan met een coalitiemogelijkheid die in de praktijk beproefd is. Dat geldt zeker zo veel moeizame formatiemaanden verder.

Natuurlijk is een serieuze tegenwerping die vandaag al in allerlei toonaarden heeft geklonken: maar pas wel op voor nieuwe wijn in oude zakken. Laten de toeslagenaffaire en de roep om een nieuwe bestuurscultuur niet zien dat het roer om moet? Dat is zeker waar. Het is risicovol om nieuwe wijn in oude zakken te doen: dat is een Bijbels beeld. Het probleem van die oude wijnzakken was namelijk dat ze na verloop van tijd hun elasticiteit verloren en kapot barstten, waardoor alle kostbare wijn verloren ging en de zakken kapotgingen. Dus wat is nodig? Veerkracht en elasticiteit. Nodig is voldoende flexibiliteit om ook de hardnekkige problemen aan te pakken.

Eigenlijk nemen we de problemen niet serieus genoeg als we denken dat nieuwe personen of nieuwe coalitiepartijen alles wel even beter maken, terwijl het in werkelijkheid vaak om een diep ingesleten cultuur gaat, die alleen met grote, langdurige inspanning en kleine stapjes daadwerkelijk te veranderen is. Ik zou daarom het volgende willen betogen, iets wat misschien wel tegenstrijdig is. Juist als de bestaande coalitiepartijen door zouden gaan, zou dat in zekere zin de druk alleen maar groter maken om te laten zien dat er echt iets verandert. Cosmetische aanpassingen helpen dan niet meer. Er liggen zekere opgaven, bijvoorbeeld op het vlak van de menselijke maat in de uitvoering en van de andere omgang met het parlement. Ik ga ervan uit die zaken ook royaal de aandacht zullen krijgen in de komende fase van de formatie. Het helpt tegen de arrogantie van de macht dat als het slaagt, de meerderheid niet alleen in deze Kamer niet heel ruim zal zijn, maar dat er ook nog een meerderheid voor wetgeving in de Eerste Kamer nodig is. Dus ook voor het parlement blijft een taak weggelegd.

Er liggen zeker kansen voor een korter, richtinggevend regeerakkoord en meer ruimte voor met name de ministers om aan het "hoe" invulling te geven. Dat kan ook helpen voor de uitvoerbaarheid van plannen. Ik zeg er wel bij dat het tegelijkertijd niet meer dan redelijk is dat er over gevoelige zaken heldere afspraken worden gemaakt. Wat gevoelig is, ligt voor alle partijen anders, maar wij kijken zelf ook met grote belangstelling naar onderwerpen als medische ethiek en onderwijsvrijheid. De regering blijft, ook bij initiatieven vanuit de Kamer, politiek en staatsrechtelijk volledig medeverantwoordelijk als medewetgever. Dat kunnen we niet wegpoetsen.

Eerder vanavond ging het, in de bijdrage van mevrouw Kaag, over roddelpraatjes en kussens. In die bijzondere combinatie schoot mij ineens een verhaal te binnen, waarmee mij vroeger duidelijk is gemaakt om op ons woorden te letten. Ik dacht: dat ga ik toch nog even vertellen. Bij een zieke man kwam iemand langs, omdat hij het goed wilde maken, omdat hij lasterpraatjes had verspreid over deze man. "Wil je het goedmaken", zei de zieke man, "neem dan dit hoofdkussen vol veren en ga naar de kerktoren van deze stad, stort die veren uit over de hele stad en ga ze daarna allemaal weer verzamelen in dat kussen." "Ja, maar dat kan natuurlijk helemaal niet", zei die man beduusd. "Precies", zei die zieke man. "Je kan het niet zomaar goedmaken als je roddelpraatjes verspreidt. Wees daarom vooral voorzichtig met wat je zegt over anderen." Die les van dit verhaal wil ik ons allen nog graag meegeven.