Column III: Rechtstaat

In mei 2022 publiceerde het RD drie columns van SGP-Kamerlid Roelof Bisschop. De columns zijn ook op onze website te vinden. De derde en laatste column is hieronder te lezen.

Zo langzamerhand gaan deze columns over de Nederlandse rechtsstaat in relatie tot het stikstof-dossier op een feuilleton lijken. Eerdere beschouwingen verschenen op 24/5 en 1/6. Het is echter niet de bedoeling om er een langlopend vervolgverhaal van te maken. We ronden daarom af met deze bijdrage. Hoewel, de “stikstofbrief” van aanstaande vrijdag levert vast nieuwe stof op.

De kernvraag is of we, gezien het huidige stikstofbeleid, in ons land nog wel kunnen spreken van een rechtsstaat? Daarin kunnen burgers en boeren er immers op vertrouwen dat hun bestaans- en rechtszekerheid door de overheid gewaarborgd wordt als zij voldoen aan wettelijk vastgelegde bepalingen en andere vereisten. In het stikstofdossier worden (boeren)bedrijven die daar volledig aan voldaan hebben en die volkomen te goeder trouw gehandeld hebben echter gemangeld en in hun voortbestaan bedreigd.

De oorzaken? Falend beleid van de rijksoverheid, activistische milieuclubs die het liefst een eind willen maken aan de veehouderij, en een rechterlijke macht die rechtlijnig en eenzijdig oordeelt, zonder sociale en economische gevolgen voldoende mee te wegen. De ellende en de uitzichtloos-heid die dat voor bedrijven en gezinnen teweeg brengt, laat zich nauwelijks beschrijven. Tijdens werkbezoeken ben je daar indringend getuige van. Beleidsmakers, politici en rechters zouden ook eens aan de keukentafel in de boerderijen moeten aanschuiven om die gevolgen zelf te zien en te horen …

In de tegenwoordige situatie blijft eigenlijk slechts één overheidsinstantie over die op korte ter-mijn dit onrecht tegen kan gaan door pal te staan voor de rechtszekerheid van (boeren)bedrijven. Dat zijn de provinciebesturen. Zij kunnen de rechtsstaat verdedigen en het boegbeeld worden van de rechtsbescherming van die bedrijven, nu andere overheidsmachten het schromelijk laten afwe-ten. Ze hebben daar ook zelf belang bij, want wie beheert het platteland als de boeren het loodje leggen?

Maar hoe kunnen provincies dat doen? Om te beginnen: door de uitvoering van de schadelijke uitspraken zo lang mogelijk uit te stellen en alle juridische middelen uit de kast te trekken om die onderuit te halen. Daardoor worden rechters genoodzaakt om hun gemaakte afwegingen beter te verantwoorden. “Maar daarmee gaan de provincies de confrontatie aan!”, roepen sommigen. Klopt, maar is dat niet terecht? Zo’n opstelling heeft niets te maken met burgerlijke ongehoor-zaamheid of verzet (het provinciebestuur is immers overheidsorgaan), maar alles met het waar-borgen van de rechtszekerheid die een rechtsstaat moet bieden. Waarom werd de Programmati-sche Aanpak Stikstof (PAS) in 2019 abrupt afgewezen zonder recht te doen aan de situatie van PAS-melders, niet-meldplichtigen en andere slachtoffers? De stikstofneerslag op Natura2000-gebieden van hen samen is slechts 1 à 2%.

Daarbij zou trouwens de Raad van State hun bondgenoot moeten zijn, want die meldt: “We zijn nu scherper op feiten, op belangenafweging, op het belang van burgers. En kritischer op de overheid.” Mooi! Daar is zijn afdeling bestuursrechtspraak ook voor. Laat die, na zijn falen in de toeslagenaffai-re, maar bewijzen dat hij als hoogste bestuursrechtsorgaan nu in elk geval stáát voor de rechtsze-kerheid van de boeren. En voor de Nederlandse rechtsstaat.

Verder hebben de provincies een belangrijke taak in de zogeheten gebiedsprocessen. Daarin kun-nen ze het algemeen belang van een vitale agrarische sector bewaken en zo de voedselzekerheid bevorderen. Daar hebben ze beleidsruimte voor nodig, zodat ze gereserveerde financiële midde-len kunnen inzetten om innovaties te subsidiëren in plaats van dat geld te móeten besteden aan het opkopen van bedrijven. Die ruimte zullen ze gezamenlijk bij de landelijke overheid moeten claimen. Provincies als Gelderland en Overijssel zetten zich daar gelukkig ook voor in. Den Haag moet wakker worden en de provincies de noodzakelijke ruggensteun en ruimte geven.

Provincies kunnen het algemeen belang ook dienen door acties en actiegroepen te faciliteren die opkomen voor weidegang van koeien (of speelt dierenwelzijn geen rol meer?) en door duurzame bedrijfsvoering, agrarisch natuurbeheer en extensivering van boerenbedrijven te stimuleren. Door subsidiëring van real-time metingen die laten zien of bedrijven de gewenste reductie van stikstof-uitstoot echt realiseren. En door de vele andere innovaties in de agrarische sector financieel te on-dersteunen.

Het woord is aan de provincies.