Zijn er populisten onder de theocraten?

Theocratie en populisme

Onder deze titel is deze week een boeiende bundel verschenen met acht opstellen over de vraag hoe de Staatkundig Gereformeerde Partij zich verhoudt tot het fenomeen populisme. Het is een kloek boek geworden dat de meningsvorming stimuleert. En een goede bijdrage levert aan genuanceerde beeldvorming.

‘Het populisme’ is bepaald geen eenduidig verschijnsel. Hebben we het alleen over een populistische stijl of telt ook de inhoud mee? Populistische partijen pretenderen de stem van het volk te vertegenwoordigen. Zij willen die via referenda en rechtstreekse burgemeestersverkiezingen direct laten doorwerken in het politieke besluitvormingsproces, omdat het volk soeverein is. Op dit punt draagt de SGP een tegengestelde visie uit, want zij wijst de volkssoevereiniteit af. Dat is bepaald niet met populisme te vereenzelvigen.

'Een tikje populistisch'

Toch noemde minister-president Rutte de SGP ‘een tikje populistisch’. Een pro-boeren campagne in combinatie met een anti-islam manifest gaven in 2017 voedsel aan die gedachte. In dit boek stelt Ewart Bosma in zijn bijdrage dat de politieke stijl van de SGP in de jaren 1920 en 1930 somtijds ook populistische trekken vertoonde. En Fred van Lieburg laat aan de hand van spotprenten uit die tijd zien hoe de beeldvorming van de partijleider ds. G.H. Kersten zich ontwikkelde. Koos-jan de Jager onderzoekt diverse buitenparlementaire acties van bevindelijk-gereformeerden aan het eind van de twintigste eeuw. Over de wenselijkheid van dergelijke acties bestaat onder reformatorische christenen verschil van inzicht. Voorstanders beroepen zich graag op de beginperiode van de SGP. Ds. Kersten was er niet vies van, zogezegd. In het opstel van Christoph van den Belt staat de figuur van de populist Pim Fortuyn centraal. Hij beschrijft hoe Fortuyn met name in de kolommen van het Reformatorisch Dagblad van meet af serieus werd genomen, maar uiteindelijk toch werd afgewezen als mogelijke politieke bondgenoot.

Weinig electorale overlap tussen PVV en SGP

Hoe zit het met de relatie tussen religie en populisme? Zijn christenen vatbaar voor de verleiding om op een populistische partij te stemmen? Peter Achterberg concludeert dat het populisme geen ‘tweede thuis’ is voor christelijke kiezers. Simon Otjes en André Krouwel ondersteunen deze conclusie op basis van data uit het online Kieskompas, die laten zien dat er een relatief geringe electorale overlap is tussen de PVV en de SGP. Het conservatief-christelijke karakter van de staatkundig gereformeerden en hun relatief grote vertrouwen in de overheid markeren een duidelijk onderscheid ten opzichte van populistische kiezers. Dit laat onverlet dat het optreden van populisten zoals Wilders en Baudet de SGP beïnvloedt. Ernst van den Hemel maakt dit zichtbaar aan de hand van een debat over de islam, georganiseerd in juni 2017 door SGP-jongeren uit Elburg en Oldebroek. Hij concludeert dat in de argumentatie van SGP’ers de afwijkende culturele achtergrond van de islam meer nadruk krijgt en dat de religieuze verschillen daarentegen minder worden benoemd.

'Onbetaalde rekening van de democratie'

De bundel sluit af met een reflectie die ik in januari 2019 heb geschreven, aan de hand van de vraag: Is de SGP nu wel of niet populistisch? In lijn met mr. Gerrit Holdijk (1944-2015) vat ik populisme op als een onbetaalde rekening van de democratie in ons land. Het is geen exotische plant, maar een wrange vrucht die goed gedijt in het politiek-culturele klimaat dat in ons land sinds de jaren 1960 is gecreëerd. In zo'n seculier denkklimaat raakt niet alleen de relatie met God verstoord, maar ook die met medemensen en met de schepping. De individualistische vrijheidsdrang vreet als zoutzuur deze verbindingen kapot. Het recept van populisten om met behulp van nationalisme en groepsdenken deze verbindingen te herstellen, is bij voorbaat tot mislukken gedoemd. Ook de maatregelen die beogen het politieke stelsel te veranderen, zoals het referendum en de direct gekozen burgemeester, dragen niet bij aan een gewenste verandering in oriëntatie bij de bestuurlijke elites. De SGP is eveneens kritisch op de huidige manier waarop de Nederlandse politiek functioneert en de geestelijke koers die in beleid en wetgeving neerslaat. Maar dat zij daarmee de richting steunt waarin populisten de oplossing van de problemen zoeken, is een misvatting.

Aanbeveling

Voor ieder die meer wil weten over de verbindingen en tegenstellingen tussen populistisch en conservatief-christelijk denken en graag wil weten hoe bevindelijk-gereformeerden omgaan met populistisch gedachtegoed is dit boek zondermeer een aanrader!

Jan Schippers, directeur WI-SGP

Naar aanleiding van: Koos-jan de Jager (red.), Theocratie en populisme. Staatkundig gereformeerden en de stem van het volk, deel 5 in de serie Biblebelt Studies, Apeldoorn 2020, Labarum Academic, 269 pag’s, ISBN 978 90 87180928, prijs € 17,95.

U kunt het boek hier bestellen.