Zicht over cultuurchristendom

Cultuurchristendom: waardevol of waardeloos?

Op maandag 15 april jl. stond de Notre Dame, de kathedraal van Parijs in brand. Een kerk
van 850 jaar oud. Ondanks de strikte scheiding van kerk en staat in Frankrijk en
in weerwil van het seculiere en mondaine imago van Parijs, was er geen inwoner te vinden
die niet geraakt was door deze brandende kerk.

Daags na de brand zochten verdrietige Parijzenaren steun en troost bij elkaar. President
Macron sprak warme woorden: ‘De Notre-Dame is onze geschiedenis, onze literatuur,
onze verbeelding, de plek waar we al onze grootse momenten hebben beleefd’.

De kerk: ziel van een stad of dorp

Een rationele protestant zou kunnen zeggen: een kerkgebouw is niet meer dan een constructie van stenen, hout, staal en cement. Wordt het onbruikbaar, dan sloop je het en bouw je iets anders. Moet je daar nou zo emotioneel over doen? Christelijk geloof zit ‘m toch niet in stenen, architectuur of kunstschatten? Het gaat toch om het Woord van God en om de mensen die tot geloof (moeten) komen?

De reacties op brandende kerken in Parijs en in Nederlandse dorpen zoals Hoogmade,
Limmen en Hoek, tonen dat ook vele niet-gelovigen de kerk van hun stad of dorp waardevol
vinden. Ook al zegt het geloof hen niet zo veel, toch blijkt het christendom hun identiteit
mee te bepalen. Ze spannen zich in en geven soms gul voor herstel van de kerk. Laten
we dit niet als waardeloos wegwimpelen, maar koesteren. En erover in gesprek gaan.

Godsdienst heeft per definitie een maatschappelijke component

In veel opzichten heeft het christendom de westerse cultuur gestempeld. ‘Negeren van die erfenis is een enorme vergissing’, zegt Yvonne Zonderop in deze Zicht. Van haar hand verscheen vorig jaar het boek Ongelofelijk. Over de verrassende comeback van religie. Al is zij ex-katholiek, ze noemt zichzelf een cultuurchristen. Redacteur Klaas van der Zwaag interviewde Zonderop. Volgens haar zijn we door de secularisatie en ontkerkelijking veel waardevols kwijtgeraakt. Zonderop ziet dat burgers beschroomd zijn om het onderwerp godsdienst bespreekbaar te maken. ‘Tegenwoordig is het zo: Als je wilt geloven, oké, maar val mij er niet mee lastig. Daarmee ontstaat de opvatting dat religie iets privaats is. Maar dat is een vergissing, want religie heeft altijd een maatschappelijke component.’

Welke betekenis heeft cultuurchristendom voor de samenleving? Kun je er in politieke zin iets goeds mee bereiken? Daarover laten verschillende auteurs in artikelen, interviews en columns hun licht schijnen. Bestel dit boeiende en actuele Zichtnummer (100 pagina’s) voor slechts 7 euro (excl. verzendkosten).

Bestel hier een Zicht-exemplaar

Interessante citaten uit deze Zicht-editie:

In het Hollandse laagland is het geloof een keuze uit overtuiging, je staat daar achter of niet. Het gaat primair om het geloof en niet om de dingen daarom heen, de maatschappelijke aspecten en zoiets als een gedeeld cultureel patroon. Wat het problematischer maakt, is dat het cultuurchristendom vandaag de dag vooral opkomt als een instrument om een wij/zij-tegenstelling te scheppen. Wij zijn van deze cultuur en anderen niet. Dus zij horen hier niet. – prof. dr. James Kennedy.

In Nederland hebben wij ons gericht op het onderhoud van onze eigen zuil. Er was niemand die zich bekommerde om het geheel. Iedereen zat in zijn eigen netwerk en zuil. Dit verklaart waarom het vooral niet-belijdende Nederlanders zijn die een lans breken voor de christelijke of joods-christelijke erfenis of cultuur in het algemeen. – Yvonne Zonderop

De secularisatie is voltooid en er is onmiskenbaar sociale vooruitgang geboekt. Maar we leven ook in een postindustriële tijd, waarin mijnstadjes van weleer en de vele ‘rustbelts’ in de westerse wereld een nieuwe ‘sociale kwestie’ aankondigen. En nu velen niet alleen de hoop op het eeuwige leven is ontvallen, maar ook de belofte van een rechtvaardige en welvarende samenleving onzeker wordt, is het de vraag hoe de burgers van West-Europa daarop zullen reageren. – ds. Henk Jan Prosman

Een verbond van de SGP met die cultuurchristenen ter rechterzijde is niet te vergelijken met bloemen die, zonder voeding, verdorren, zoals Kees van der Staaij het in debat met Baudet verwoordde. Veel eerder is het, om de Statenvertaling aan te halen, een gebroken rietstaf die de hand doorboort. Je denkt als goed gereformeerde op die cultuurchristenen te kunnen leunen. Je komt er snel achter dat dat steunpunt je een pijnlijke en gapende wond oplevert. – drs. Piet de Jong.

In een tijd waarin christenen een minderheid zijn geworden, kunnen we en moeten we misschien wel als (lokale) politici samenwerken met het (on)bewuste cultuurchristendom. Dat is praktisch politiek handwerk, gericht op het resultaat. Tegelijkertijd moeten we ons niet door het cultuurchristendom laten overnemen of ons er door laten meeslepen om maar resultaten te behalen. – André Flach MSc

Ik wil hier de stelling verdedigen dat de SGP in het huidige tijdsgewricht meer gemeen heeft met het cultuurchristendom dan met de doperse radicalen van vandaag. Laatstgenoemden streven ‘in naam van de liefde naar afschaffing van de eeuwige scheppingsordeningen, natuurlijke gerechtigheid en grenzen’ aldus dr. Willem Aalders (1909-2005), een van de meest anti-doperse theologen van de afgelopen eeuw. In de strijd daartegen zijn medestanders dun gezaaid. – dr. Hans van de Breevaart

Seculiere politici die flirten met de christelijke cultuur. Prachtig! Het betekent een ruiterlijke erkenning van het feit dat de seculiere cultuur géén bezielend verband biedt en géén fundament voor waarden en normen aanreikt. (…) Ondertussen moeten we ons niet rijk rekenen. Cultuurchristenen willen de samenleving voor afglijden bewaren, maar laten de oorzaak daarvan – ongeloof! - in stand. Niet het geloof in Christus is hun basis, maar bezorgdheid over onze tijd. – mr. Diederik van Dijk.

Met zijn klassieke uilen zou Baudet moeten weten dat het verhaal van het christelijk geloof niet beperkt blijft tot Nederland, maar dat het veel rijker is. We kunnen verwijzen naar de Europese, Westerse en zelfs nog bredere traditie. De echte wedergeboorte van Europa begon toen Paulus geroepen werd om met het Evangelie over te steken vanuit Turkije. – dr. Roelof Bisschop

Het vocabulaire van Baudet (trots, fantastisch etc.) spreekt minder aan, maar het is wel waar dat we op de schouders van de Kerk van alle eeuwen weleens wat fierder mogen laten horen dat de God Die hemel en aarde heeft geschapen, recht heeft op de gehoorzaamheid van alle mensen, ook die van de 21ste eeuw. – Frans Hazeleger MA

De eerste rol die de kerk zou moeten spelen, is de gelovigen vertellen dat er een geestelijke strijd gaande is. Onder ‘de kerk’ reken ik alle christelijke denominaties. De militanten, de links-liberalen en secularisten voeren een keiharde strijd tegen het christendom. Daar moeten de ogen voor opengaan. De kerk moet christenen dat bewustzijn bijbrengen. – Benjamin Harnwell

Het gevaar zit hierin dat de populistische partijen de oorspronkelijke gedachten uit de christelijke traditie niet altijd even zuiver vertellen en tegelijkertijd meesters zijn in het beïnvloeden van de publieke opinie. Christenpolitici moeten oppassen bij het gebruik van populistische retoriek en visies, waarmee zij eigen principes verloochenen. – Jacoline Waaijenberg

Uit de leer van de calvinistische volkssoevereiniteit volgt dat referenda niet op initiatief van het volk kunnen plaatsvinden, maar op initiatief van de volksvertegenwoordigers, de politieke partijen. Dit past ook bij het idee dat de overheid dienares van God is en daardoor de primaire drager van gezag. Daarom is zij degene die de randvoorwaarden en spelregels voor participatie bepaalt. Een referendum kan binnen het denken van de SGP dan ook alleen op initiatief van de volksvertegenwoordigers gehouden worden. - Madeleine van Heerd.

Terwijl de overheid er volgens de Bijbel is om de ongebondenheid der mensen te bedwingen (artikel 36), lijken veel cultuurchristenen juist een ongezond vertrouwen in het volk en een ongezond wantrouwen jegens de overheid te koesteren. Kortom, cultuurchristenen zouden er goed aan doen de Bijbel eens écht te gaan lezen. – Pieter Meijers.