'Rustig te midden van de woelige golven' - Bijdrage #APB2020

Bekijk hier de bijdrage van Kees van der Staaij tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 16 september 2020.

We komen er allemaal vaak langs. Maar je loopt er meestal zomaar achteloos aan voorbij. Ik doel op dat grote standbeeld van Willem van Oranje, dat al sinds 1848 hier op het Plein staat. Heeft u het weleens rustig bekeken? Eerlijk gezegd ben ik het pas kort geleden gaan doen. Dat kwam omdat er over standbeelden het nodige te doen was. Verlichte mensen waren druk in de weer om standbeelden te bekritiseren of zelfs omver te halen. Ze waren erachter gekomen dat die mensen uit het verleden geen heiligen waren, maar kinderen van hun tijd. Om die reden vonden ze de standbeelden van die ooit goede mensen nú fout. Daarom heb ik enkele van die beelden eens beter bekeken. 

Terug naar het Plein. Ik wil het vandaag maar over één klein onderdeel van dat monumentale standbeeld van Willem van Oranje op het Plein hebben. Op de sokkel (aan de kant van ingang Plein) trof mij een afbeelding van een ijsvogel die vliegt boven een woelige zee. Heel bijzonder is dat zijn nest met jongen rustig op de golven deint. Ziet u het voor zich?

Deze afbeelding heeft een omschrift. Daar staateen Latijnse spreuk: 'saevis tranquillus in undis'. Ik wist niet precies wat dit betekende. Maar vaag herinnerde me dat ik bij een goede vriend weleens een boek met diezelfde titel in de boekenkast had zien staan. Dat boek heb ik opgesnord. Het blijkt een toelichting op het beginselprogramma van de ARP te zijn, de Antirevolutionaire Partij, in 1980 opgegaan in het CDA. Een dik boek van bijna 600 bladzijden uit 1934 van de bekende Hendrikus Colijn, minister-president van vijf kabinetten in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Colijn was zo vriendelijk een vertaling te geven van de Latijnse term: “kalm te midden van grimmige golven.” 

Spreuk en vogel zijn ook te zien op het grafmonument van Oranje in de Nieuwe Kerk in Delft. Het was een van de lijfspreuken van Willem de Zwijger, om zijn kalme vastberadenheid te beklemtonen in de onrust van zijn tijd, de Tachtigjarige Oorlog. IJsvogel en spreuk hebben een lange geschiedenis. Zo is er op verzoek van Charlotte de Bourbon, echtgenote van de Prins, in 1577 een speciale penning geslagen met aan de ene kant de prins en aan de andere zijde de lijfspreuk met ijsvogel. Dit beeld gaat terug op de Griekse mythe dat de ijsvogel zijn nest boven de golven bouwt en daarmee de hoge golven trotseerde. Daarmee stond het prachtige diertje symbool voor trouw en onverzettelijkheid. 

Ere, wie ere toekomt, vicepremier De Jonge heeft negen jaar geleden al op twitter een foto geplaatst van een wandkleed met daarop dezelfde tekst, 'saevis tranquillus in undis', rustig temidden van woelige baren. De Jonge maakte in die tweet ook gelijk de toepassing: past mooi bij het begrotingsproces… Daarmee kom ik tot de politieke toepassing. Inderdaad, ook nu is de lijfspreuk van de Vader des Vaderlands een gepast motto: rustig temidden van de woelige baren: Rust en kalmte bewaren, maar tegelijk alert en waakzaam zijn, een vaste koers varen.

De golven van de coronacrisis zijn heftig. Een minuscuul virus dat zo’n beetje heel de wereld lam legt. Corona doet ons beseffen dat wij mensen niet alles in de hand hebben. Het is een indringende waarschuwing tegen menselijke overmoed. De golven zijn in ons land minder hoog geworden, maar de storm is nog niet voorbij. Veel mensen zijn in rouw, omdat zij dierbaren zagen wegvallen. Veel zorgwerkers komen nog bij van alles wat er gebeurd is. Zij verdienen royale en ruimhartige steun, ook financieel.

Het coronabeleid vraagt behoedzaamheid, nauwkeurigheid. Zowel te weinig doen als te veel doen kan grote schade aanrichten. Hoe onverwacht de coronagolf op ons afkwam, het overheidsoptreden tegen besmettelijke ziekten is niet nieuw. Ook hier kan de geschiedenis leermeester zijn. Ik heb eens even gekeken wat de net genoemde premier Colijn hierover schreef in zijn toelichting op het antirevolutionaire program. Er staat een belangrijke waarschuwing in: “Edoch, juist door de grote betekenis, die aan de hygiëne met betrekking tot besmettelijke ziekten toekomt, dreigt het gevaar voor hypertrofie van de overheidszorg ten koste van individu en gezin, ten koste van de taak der maatschappij. En dit gevaar verkreeg een te ernstiger aanzien naar gelang staats absolutistische opvattingen meer ingang vonden en het gezag waarmee de wetenschap preventieve maatregelen ter voorkoming van besmetting aanbeval, in aanzien won.” Een rake analyse! Daar zit maar één woord Latijn bij: hypertrofie. Ik weet niet of de eenvoudige antirevolutionaire lezers waarvoor dit boek bedoeld was, het woord hypertrofie gelijk konden plaatsen. Ikzelf in ieder geval niet, daarom heb ik het maar even opgezocht: het is een medische term voor een gevaarlijke opzwelling, een abnormale toeneming van omvang en gewicht van een orgaan. 

Ik ben benieuwd: ziet de minister-president ook het gevaar van hypertrofie in de bestrijding van het coronavirus? De SGP wil graag dit waarschuwingsbordje neerzetten: pas op voor hypertrofie! In het oude ARP-beginselprogramma stond over de aanpak van besmettelijke ziektes nog een prachtzin. Nadat is aangegeven dat de overheid hierin een belangrijke taak heeft, wordt daar direct een belangrijk voorbehoud aan toegevoegd: “…behoudens de vrije beschikking van een iegelijk over zijn eigen lichaam en zijn eigen consciëntie.” Daar zit opnieuw maar één woord Latijn bij. Consciëntie, dat is: geweten. Geen gewetensdwang dus. Geen vaccinatiedwang. Kunnen we de regering daar ook aan houden? Willem van Oranje hield in 1564 in de Raad van State een uitgebreide rede waarin hij de uitspraak deed: "ik kan niet goedkeuren dat vorsten over de gewetens van hun onderdanen heersen. Laat dat het richtsnoer blijven!"

De coronacrisis raakt mensen niet alleen in hun lichamelijke gezondheid of hun welbevinden. Het raakt mensen ook in hun portemonnee. Ik denk aan de mensen die wakker liggen over de vraag of hun bedrijf het wel gaat redden, of tobben over hun baan. Het is goed dat er steunmaatregelen kwamen om de golven te doorstaan.

Vandaag wil ook aandacht vragen voor studenten die door het wegvallen van inkomsten uit bijbaantjes in de problemen komen. De tekortkomingen van het huidige leenstelsel worden hier extra pijnlijk gevoeld. Ons voorstel is: geef studenten uit gezinnen met een middeninkomen voortaan ook een echte tegemoetkoming in de studiekosten, in plaats van hen met een lening op te zadelen. Dat is tegelijk ook een welverdiende steun in de rug voor de bijspringende ouders. Zeker niet in de laatste plaats de eenverdieners onder hen, die fiscaal nog steeds de klos zijn, en met hetzelfde gezinsinkomen vier, vijf of zes keer zoveel belasting moeten betalen. Graag een reactie.

De overheidsfinanciën verkeren door de coronacrisis in zwaar weer. We kunnen dankbaar zeggen dat juist die eerdere behoedzaamheid, waar de SGP altijd aandacht voor heeft gevraagd, het nu mogelijk maakt om royaal steun te geven in crisistijd. De weg terug naar behoedzaamheid is wel een lastige, al te gemakkelijk wordt van de nood een deugd gemaakt. Wanneer gaan we weer terug naar het oude financiële normaal? En hoe voorkomen we dat net als bij vorige crisissen, de investeringen in bijvoorbeeld defensie achterblijven?

De golven van de afgelopen tijd kwamen niet alleen van het coronavirus. Grimmige golven van geweld en criminaliteit waren er ook. Het was een onrustige zomer op veel plekken. Een kalme, maar doortastende aanpak is ook nodig in de strijd tegen criminaliteit. Een vraag daarbij is: in hoeverre zit er achter de onrust in de grote steden ook niet een integratieprobleem? Als er sprake is van een oververtegenwoordiging in de criminaliteit van bijvoorbeeld jongeren van Marokkaanse of Antilliaanse komaf, moet dat niet gecamoufleerd worden, maar eerlijk onder ogen gezien. Dan kun je de problemen ook gericht aanpakken. Is het kabinet daartoe bereid?

Een fundamentele bedreiging voor de veiligheid in ons land is de druggerelateerde criminaliteit. Nederland staat helaas inmiddels als narcoland te boek. Met grote woorden is ook door dit kabinet gezegd dat dit niet te tolereren is. Heel goed, maar: zitten we nu echt op koers. Wordt het niet hoog tijd de straffen voor drugscriminaliteit fors omhoog te brengen?

Op de wereldzee zien we veel woedende golven. Een opvallend lichtpuntje in een roerig Midden-Oosten was de vrede die Israël en de Verenigde Arabische Emiraten en onlangs ook Israël en Bahrein sloten. Hopelijk krijgt dit navolging! In de Mensenrechtenraad, waar Nederland nu lid van is, zou Nederland werk maken van het schrappen van het vaste agendapunt om Israël de maat te nemen? Is dat al gelukt? Wordt het niet hoog tijd het rustige gesprek en de samenwerking met Israël te zoeken in de Associatieraad?

Zeer verontrustend blijf het antisemitisme, dat zowel dicht bij huis als wereldwijd steeds weer de kop op steekt. Het is een gevaarlijk monster. Al jaren praten we over meer lik-op-stuk en betere registratie van antisemitische uitingen. Zijn hier nu al stappen gezet?
De herdenking van 75 jaar vrijheid heeft ons weer met de neus op de feiten gedrukt, dat verschrikkingen uit het verleden niet zomaar met een toverstok verdwenen zijn. Vrijheid is een geschenk, maar ook een opdracht!

De ijsvogel mocht van de historicus Huizinga wel een nieuw nationaal symbool worden. De ijsvogel heeft in ieder geval nog het tien guldenbiljet van 1997 gehaald. Helaas maakte de komst van de Euro ook hier een einde aan. Maar het blijft een aansprekend beeld, rust temidden van onrust. De ijsvogel is ook een mooi beestje, en dat zeg ik niet omdat de kleuren van dit vogeltje, oranje en blauw, nu net ook de kleuren van de SGP zijn…. Het is mooi om te zien hoe die ijsvogel ook in de Nederlandse oranjegeschiedenis steeds weer terugkomt. Als ik het wel heb, had koningin Wilhelmina een beeldje van een ijsvogel op haar bureau staan. De omslag van haar memoires, Eenzaam maar niet alleen, toont in ieder geval aan dat ze de ijsvogel koesterde. In zijn toespraak bij de inhuldiging verwees Koning Willem-Alexander ook weer naar de spreuk. Hij prees zijn moeder en zei: u hield een stabiele en zuivere koers aan, in een lange traditie, rustig te midden van de woelige baren. 

Dat is een kernvraag ook voor het debat van vandaag: wat is de koers van het Nederlandse schip van staat? Ik zag eens een bootje, waarvan de stuurman riep: we liggen op koers! Maar in feite werd hij door de grote golven van grotere boten en de heersende wind in één richting gedreven. Hoe staat het met de eigen Nederlandse koers? Bij veel onderwerpen zoals Europese inzet, het klimaatbeleid, bij het asielbeleid, bij de koers voor onze landbouw, horen we heel vaak: we kunnen maar één kant op, want de EU of VN-verdragen dwingen ons daartoe. Dat ondermijnt het draagvlak voor de gekozen koers bij de bevolking. Het verstikt onze vrijheid. Die onrust zien we ook terug bij de demonstraties van boeren. Laat Nederland zich sterk maken voor meer nationale politieke ruimte, ruimte voor een eigen koers.

Dat geldt tegenover andere landen, in Europees verband, maar dat geldt ook tegenover grote bedrijven. Het kan toch niet zo zijn dat Facebook of Twitter bepalen wat we wel of niet als meningen op internet mogen plaatsen? Vrijheidsrechten gelden niet alleen tegenover de burger, maar moeten ook waargemaakt kunnen worden tegenover machtige bedrijven. Wil het kabinet zich inzetten voor meer digitale soevereiniteit? Digitaal lopen we steeds meer risico’s, een geslaagde inbraak in het computersysteem kan bedrijven en instellingen hard raken. De bestrijding hiervan gebeurt versnipperd. Wil het kabinet meer werk maken van een “generaal” die onze digitale veiligheid beschermt?

Welke koers volgen we? Een vaste koers en een goede richting is naar de diepe overtuiging van de SGP gelegen in het volgen van het kompas van het Woord van God, Zijn geboden en beloften, ook als dat tegen de stroom ingaat. Ik denk daarbij aan de waarde van bescherming van het kwetsbare leven, zowel in het prille begin als in de levensavond. De abortus- en euthanasiewetgeving ondermijnen dit; hier is een fundamentele koersverandering nodig!

Te midden van de grimmige golven die ons dag in dag uit bezig houden, is ook rust nodig. Daarom is een goed gezinsbeleid zo belangrijk, investeren in een veilige haven. Maar ik denk ook aan de rustdag. Hoe zullen we 'tranquillus' zijn, zonder de tijd te nemen om op adem te komen? Niet toevallig citeerde nota bene de liberaal Oud, een van de oprichters van de VVD, de woorden 'saevis tranquillus in undis' in de Kamer bij de behandeling van de Zondagswet in 1953. Wat mij en anderen opviel de afgelopen maanden, was dat veel mensen ook ineens meer rust ervoeren. Geen overvolle agenda’s en hectiek. Het was een sabbatservaring, even van ophouden weten. Een Joodse rabbijn zei eens dat de sabbat het kostbaarste geschenk is dat de mensheid uit de schatkamer van God ontvangen heeft. Tegengaan van de ‘veralledaagsing’. Wat is onze vrijheid waard, als er geen rust meer is om die vrijheid te beleven?

Ik zou wensen dat het kabinet werk zou maken van wat ik zou willen noemen een geestelijk klimaatbeleid. Het loont om meer in te zetten op behoud van de zondag als gemeenschappelijke rustdag. Dat verdraagt zich niet met de tendens dat winkeliers gedwongen worden om op zondag de deuren te openen. Kabinet, kom met meer dan er nu gebeurt!

Ik ga afronden. Rust bewaren in lastige tijden, daar zit ook een element van overgave in. Goed je best doen, maar het dan ook uit handen durven geven. Dat geeft rust in plaats van kramp. Op de penning die in opdracht van Charlotte de Bourbon is gemaakt is ook een zon afgebeeld, met daaruit een arm, die Christus symboliseert. Er schijnt een zon boven de onrustige zee met daarbij de letters CHRS – wat staat voor Christus. Echte, diepe rust vinden we door hogerop te kijken. Tot Hem, die eens terwijl zijn volgelingen angstig naar de golven keken, de storm op zee tot bedaren bracht. Het roer is veilig in Zijn handen.

Tenslotte dit. Mijn bijdrage begon ik met de ijsvogel, als symbool voor rust als het stormt op zee. Ik wil er ook mee afronden. Ook in de Tweede Kamer, hier in deze zaal, gaan de zeeën soms hoog. Grote woorden, harde beschuldigingen, scherpe tongen, heftige confrontaties. Temidden van die woelige politieke baren zijn er altijd mensen die gelukkig rustig en onverstoorbaar hun werk blijven doen. Ik heb het over de Kamerbodes. Zij zijn het die hier in dit huis, onder uw leiding, Mevrouw de Voorzitter, de kalmte bewaren. Als dank daarvoor zou ik graag aan hén déze ijsvogel willen overhandigen, voor een plaatsje in de bodekamer of op het bodestation. Zie het als een blijk van waardering voor hen, en voor ál het andere Kamerpersoneel dat achter de schermen bijdraagt aan onze parlementaire democratie, aan rust te midden van de woelige golven.