Van Dijk: ‘Coronawet tóch een goede wet geworden’

Lees hier de bijdrage van Senator Van Dijk over de Coronawet.

Geslaagde renovatie
De kop van een redactioneel commentaar in het NRC was raak: ‘Chaotisch voorbereide wet is dankzij Tweede Kamer toch nog een goede wet geworden.’

De SGP deelt deze waarneming. In de Eerste Kamer zijn we niet altijd gelukkig met een enthousiaste verbouwing van wetgeving door de Tweede Kamer. Niet elk aanvaard amendement is altijd een verbetering van de wet. Hier heeft de Tweede Kamer echter goed werk geleverd. Dit compliment geldt het eindresultaat, maar ook de betoonde werkwijze.

Coalitie- en oppositiepartijen hebben de handen ineen geslagen en gezamenlijk hun verantwoordelijkheid als medewetgever gepakt. En terecht: het ging niet voor niets om de rechten van volksvertegenwoordigers. Even mooi is het om te constateren dat de inzet voor volksgezondheid en voor bescherming van het leven zo verbindt. Het overstijgt tegenstellingen en partijpolitieke berekeningen. Daarmee heeft de Tweede Kamer een mooi getuigenis afgegeven naar een samenleving die zich kenmerkt door grote verschillen en tegenstellingen. Vanuit verschillende perspectieven kun je blijkbaar toch gezamenlijk het goede voor de maatschappij zoeken.

Het is natuurlijk triest dat de wet al niet achterhaald of overbodig is. Helaas behoort corona niet tot de verleden tijd. Ziekenhuizen raken ernstig overbelast. En je moet er niet aan denken dat de IC-capaciteit opnieuw beproefd wordt. Maar gegeven die verdrietige context is de SGP blij dat we nu over deze wet kunnen spreken en we afscheid gaan nemen van de noodverordeningen.

De aftrap hiervoor lag trouwens in een gezamenlijke Tweede-Kamermotie van SGP en D66; ook hier weer zo’n verrassende samenwerking. Het is al door veel juristen opgemerkt: Aan het begin van een crisis is het logisch, zelfs geboden, dat een overheid snel en direct kan reageren, met noodzakelijke loslating van allerlei gebruikelijke procedures die behoren bij een democratische rechtsstaat. Zonder enige democratische legitimatie ging in het voorjaar het land op slot. Begrijpelijk, maar zo’n uitzonderingssituatie moet principieel zo kort mogelijk duren. We mogen het land niet eindeloos besturen via noodverordeningen. Juist in tijden van crisis, waarin ongebruikelijk optreden wordt vereist, is controle van de macht elementair.

Putch
Deze wet levert eindelijk een deugdelijke wettelijke basis voor de ingrijpende maatregelen om COVID-19 te bestrijden. Daar was dus wel eerst een grondige renovatie voor nodig – afgedwongen door de Tweede Kamer - van het oorspronkelijke wetsvoorstel. Met name als het gaat om de controlerende bevoegdheden van het parlement. 

Hoe kijken de ministers hierop nu terug? De kritiek die het kabinet kreeg bij het concept-wetsvoorstel was niet mis. Mijns inziens had het kabinet er ook wijzer aan gedaan om het toenmalige wetsontwerp in te trekken en een geheel nieuw voorstel van voren af aan in procedure te brengen.

Allerwegen klonk het verwijt dat het kabinet een soort putch, een bedenkelijke machtsovername pleegde en oneigenlijk veel macht naar zichzelf toetrok.  Kan het kabinet terugziende constateren dat die kritiek terecht was en het anders en beter had gemoeten? Met andere woorden: Is ook het kabinet nu van harte gelukkig met het huidige wetsvoorstel?

Wat de SGP betreft is het wetsvoorstel door de aangenomen amendementen significant verbeterd. Zo is de betrokkenheid van het parlement en gemeenteraden vergroot. Dat daarbij Tweede- en Eerste Kamer niet in alle gevallen gelijk worden behandeld, is voor de SGP niet op voorhand problematisch. Ik verwijs hierbij naar het advies van de Raad van State.
Daarnaast geldt dat de waarborgen die in de wet zijn opgenomen om grondrechten te beschermen, zijn aangescherpt. Dit uit zich onder meer met betrekking tot kerkdiensten, maar ook als het gaat om het bezoek aan ouderen en kwetsbaren, en er komt geen vaccinatieplicht.

Voor de SGP is buitengewoon relevant dat niet de regering, maar het parlement het laatste woord krijgt over het aanscherpen van de maatregelen. Ook is de procedure met betrekking tot verlenging van het wetsvoorstel aangescherpt. Amendering leidde tot versterking van de informatieplicht aan het parlement en zorgt voor meer duidelijkheid over het traject voor beëindiging van de inperking van grondrechten. In dat kader zal de Raad van State telkens als het kabinet overweegt het wetsvoorstel te verlengen, advies uitbrengen over de noodzakelijkheid en proportionaliteit van de dan geldende maatregelen.

Kerken
Vanzelfsprekend heeft de SGP secuur gekeken wat er in het wetsvoorstel is bepaald ten aanzien van woningen en kerken. Twee domeinen die in principe een overheidsvrije ruimte vormen, vallend onder grondwettelijke bescherming. De vrijheid om God in overeenstemming met Zijn Woord te kunnen dienen, verdient alle bescherming van de overheid. Het kabinet honoreert deze bijzondere positie, bijvoorbeeld als het gaat om het afzien van maximumaantallen voor kerkdiensten.

Ik noem hierbij ook de restrictieve uitleg die de minister geeft aan artikel 58 n, waarin is opgenomen dat de burgemeester in noodsituaties bevelen kan geven ten aanzien van besloten plaatsen. Ik waardeer dat de minister mijn schriftelijk vragen hierover uitgebreid wilde beantwoorden. De minister beklemtoont dat het hier gaat om zeer uitzonderlijke en acute situaties; er moet onmiddellijke gevaarzetting dreigen. Bovendien erkent de minister dat artikel 58n geen bevoegdheid verschaft om binnen te treden in ruimten waar een samenkomst van godsdienstige of levensbeschouwelijke aard gaande is. Ik ben blij met de door de minister geformuleerde uiterste terughoudendheid.

Maar wat zijn die mooie keuzen allemaal waard als de publieke opinie zich roert? Ik verwijs naar de massieve druk die is uitgeoefend (ook door de regering) op kerken om opnieuw vergaande maatregelen te treffen met betrekking tot het maximumaantal kerkgangers. Papier is geduldig, maar wat levert de bescherming van grondrechten, zoals in de Tijdelijke wet wordt verwoord, op als er onder grote druk vergaande adviezen worden gegeven om opnieuw maximumaantallen te hanteren? Is de regering bereid om te blijven zoeken naar maatwerk voor samenkomsten van grotere kerkelijke gemeenschappen? En als de wind van de publieke opinie opsteekt, staat de minister dan pal voor die grondwettelijke bescherming?

Iets vergelijkbaars noem ik ten aanzien van een vaccinatieplicht. Het kabinet wil geen verplichting. We lezen nu echter van vliegtuigmaatschapijen die ongevaccineerden zouden kunnen weren. Ik noem ook het wetsvoorstel om niet-gevaccineerde kinderen te weren uit de kinderopvang. Daar is allemaal mee te leven: vliegen is slecht voor het milieu en de beste kinderopvang vindt plaats door de ouders zelf. Maar stel dat mensen van meer basale voorzieningen worden uitgesloten, rakend aan werk, zorg of onderwijs?
Op welke wijze stáát de minister dan pal voor de grondwettelijke bescherming, zowel naar de geest als naar de letter?

Tijdelijkheid
De tijdelijke wet kan wat betreft de SGP niet tijdelijk genoeg zijn. De maatregelen grijpen diep in op onze economie en maatschappij. De regering verwijst vaak naar vaccinatie als belangrijkste ‘troef’ in de strijd tegen het coronavirus. Het is echter ook belangrijk om perspectief te bieden wat betreft de duur en ingrijpendheid van de coronamaatregelen in de periode voorafgaand en ná introductie van een vaccin. Immers, ook wanneer er een vaccin tegen corona gevonden wordt, zullen er waarschijnlijk nog maandenlang, zo niet langer, maatregelen nodig zijn. Hoelang is zo’n situatie gerechtvaardigd? De minister zegt in de schriftelijke beantwoording: zolang de dreiging van het virus bestaat. Dat is wel heel open. Misschien zullen we wel moeten leren leven met het virus, zoals we met meerdere virussen leven.

Wat zeggen we tegen al die mensen die vrezen dat we nooit van de maatregelen afkomen? Welk perspectief geven we hen?

Veilige afstand
De veilige-afstandsnorm is wettelijk verankerd, maar vele andere maatregelen niet. Ik verwijs naar regelgeving van Duitse deelstaten, waar ventilatie een veel prominentere plek heeft in de juridisch vastgelegde maatregelen.

De SGP heeft geen reden om eraan te twijfelen dat de anderhalvemetermaatregel het risico beperkt van overdracht van het virus.
Toch dring ik erop aan om deze maatregel, gelet op de impact op de economie en samenleving, steeds weer te voorzien van de laatste nadere wetenschappelijke onderbouwing. Is de minister daartoe bereid?

Verhouding Rijk, gemeenten en veiligheidsregio’s
De SGP hecht waarde aan de gedachte van lokaal en regionaal maatwerk. Tegelijkertijd is duidelijk dat dit maatwerk de laatste maanden niet van de grond gekomen is door het tekort aan testcapaciteit, onduidelijkheid over de ‘gereedschapskist’ met te nemen maatregelen en onwil bij lokale en regionale bestuurders om lastige besluiten te nemen, zoals het opleggen van beperkingen aan horeca. Hoe kijkt de minister hierop terug?  Wanneer krijgt de maatwerk-gedachte in de Tijdelijke wet substantiële echt kans van slagen?

Handhaving
Gezond verstand en honoreren van eigen verantwoordelijkheid van burgers.
Dat zijn voor de SGP belangrijke uitgangspunten voor het vaststellen van de corona-maatregelen. In hoeverre en in welke mate zal de minister in de komende periode gebruik blijven maken van de mogelijkheden van dringende adviezen in plaats van juridisch afdwingbare verplichtingen?

Mondkapjes
De regering wil artikel 58j, het eerste lid, onder a gebruiken als grondslag voor invoering van de landelijke mondkapjesplicht in publieke binnenruimtes. De SGP meent dat hiervoor een meer expliciete grondslag in de Tijdelijke wet de voorkeur verdient. Bovendien moet zo’n plicht steunen op een valide motivering: Waarom is een mondkapjesplicht noodzakelijk en evenredig, mede gezien de voortdurende wetenschappelijke discussie over het nut van niet-medische mondkapjes?

Gods roepstem
Binnen de christelijke traditie zijn besmettelijke ziekten, epidemieën en natuurrampen geregeld getypeerd als roepstemmen van God. Een roepstem om onze kracht en ons heil niet in onszelf te zoeken, maar in de Heere God. Ik geloof dat dit een behartenswaardige gedachte is. Velen in onze samenleving hebben de deur met een smak dichtgegooid in Gods gezicht. Hij beantwoordt dat met het kloppen op het venster ernaast. Ongekend genadig. Waarom zullen we niet voor Hem opendoen?