15 mei 2025
‘Robots kunnen nooit de macht overnemen’
Artificiële Intelligentie (AI) houdt onze samenleving al geruime tijd bezig en dat zal voorlopig nog wel zo blijven. De voortschrijdende ontwikkelingen brengen belangrijke vragen op het snijvlak van ethiek en politiek met zich mee. Hebben we de systemen nog wel in de hand? Of heerst de techniek zo langzamerhand over ons? En in hoeverre kunnen we menselijke taken overdragen aan algoritmes? Deze en andere vragen besprak prof. dr. Marc de Vries in de jaarlijkse Guidolezing, georganiseerd door het Wetenschappelijk Instituut, op 4 november 2024.
De lezing is nu als brochure verkrijgbaar: Bestellen
AI kan toegepast worden als software, bijvoorbeeld bij een chatbot die dienstdoet als klantenservice. Maar AI kan ook ‘belichaamd’ zijn, denk dan aan een stofzuigerrobot. Verschillende van deze toepassingen kunnen gevaarlijke of uitputtende menselijke taken overnemen, zoals glazenwassen bij wolkenkrabbers, of het inspecteren van een brandend huis. Ook het personeelstekort in de zorg kan voor een deel opgevangen worden met behulp van zorgrobots.
Politiek gebruik van AI
De politiek heeft met AI te maken omdat er wetgeving opgesteld moet worden die de ontwikkeling in goede banen leidt. Hoe wordt bijvoorbeeld de intellectuele eigendom van kunstenaars gewaarborgd, als AI-technologie gebruikt wordt om op basis van hun kunstwerken ‘nieuwe’ kunstwerken voort te brengen? En hoe zit het met de privacy van gebruikers? Tegelijkertijd kan AI in de politiek ook op een positieve manier ingezet worden. Zo kan AI-technologie helpen bij het berekenen van de hoogte van de uitkering waar iemand recht op heeft. Het is wel belangrijk dat hierbij menselijke controle mogelijk blijft.
Geen morele verantwoordelijkheid voor AI
Er zijn vele positieve toepassingen te bedenken voor AI. Tegelijkertijd blijft het belangrijk om te beseffen datAI geen morele verantwoordelijkheid kan dragen en echte creativiteit mist. Het kan nu eenmaal niet iets nieuws voortbrengen, maar alleen combinaties maken op basis van bestaande gegevens. Marc de Vries: “De teksten van ChatGPT lijken wel nieuw, maar ze bevatten geen nieuwe gedachten. Omgaan met situaties die je nog nooit eerder hebt gezien, is dus ook voor AI een probleem.” Dat betekent dat AI nooit volledig in de plaats van de mens kan treden.
De Vries voegt hier ook een waarschuwing aan toe: Ook als mensen kunnen we ons soms als AI gedragen. Bijvoorbeeld wanneer we regels strikt uitvoeren,zonder aandacht te hebben voor de menselijke maat, of een gebed uitspreken zonder er met het hart achter te staan. Marc de Vries: “Soms verlagen wij onszelf tot AI als we ons hart en onze ziel niet meer laten functioneren zoals dat zou moeten. Dan zijn we als mens ver van huis geraakt.”
AI slurpt energie
Tot op hedenis er weinig aandacht voor het nadeel dat het gebruik van AI veel energie slurpt. Er zijn veel ambities om AI op verschillende terreinen in te zetten. Als we al die ambities waar willen maken, zal er enorm veel energie nodig zijn om alle onderliggende datacenters draaiende te houden. Marc de Vries signaleert dat deze wens botst met doelstellingen op het gebied van milieubeleid. Daarvoor is het juist belangrijk dat we consuminderen en minder energie verbruiken. We moeten ons daarom ook afvragen op welke terreinen AI echt nodig is, en waar het meer een luxeartikel is.
Robots aan de macht?
De vrees dat robots op een kwade dagplotseling de macht overnemen is volgens Marc de Vries onterecht. AI-systemen zijn afhankelijk van de onderliggende datasets, die door mensen worden samengesteld. En mensen hebben altijd de verantwoordelijkheid van de keuze welke bevoegdheden ze wel, en welke ze niet aan robots overdragen. Dit kan echter wel zover gaan dat mensen niet meer goed in staat zijn in te grijpen als de ‘zelfstandige’ technologie fouten maakt. Maar dat is dan altijd te wijten aan de onverantwoorde omgang van mensen met de technologie die daaraan voorafging.Marc de Vries: “Wanneer wij zoveel vertrouwen in AI gaan stellen dat wij alle beslissingen inbouwen in de algoritmes en er geen mogelijkheid meer is om zelf in te grijpen, krijgt de autonome auto letterlijk en figuurlijk het stuur in handen.” Zover moeten we het niet laten komen. Marc de Vries: “Laten we de besturing nog maar even zelf in handen houden.”
Prof. dr. M.J. (Marc) de Vries (Haarlem, 1958) is bestuurslid van de Guido de Brès-Stichting, het wetenschappelijk instituut voor de SGP. Daarnaast is hij lid van de SGP-fractie in de Eerste Kamer en hoogleraar christelijke filosofie aan de TU Delft.