Nieuwe Zicht: 'Meer dan rendement alleen'

‘Stap uit valse tegenstelling van staat versus markt'

Prof. dr. Irene van Staveren: ‘Politici kunnen met veel betere oplossingen voor grote economische problemen komen als zij uit de valse tegenoverstelling van staat en markt stappen. Ze kunnen dan veel meer zien.’
Dat stelt prof. dr. Irene van Staveren in de nieuwste editie van Zicht, het studieblad van het
Wetenschappelijk Instituut voor de SGP (Wi-SGP). ‘Onder economen en beleidsmakers heerst nog steeds het “oude eenzijdige economische denken” dat markten altijd efficiënter zijn dan inefficiënte overheden.’ De huizenprijzen stijgen weer. De crisis lijkt voorbij en het is weer business as usual. Dat verontrust Irene van Staveren, hoogleraar Pluralistische ontwikkelingseconomie bij het Institute for Social Studies (Den Haag).

‘Economiestudenten worden geïndoctrineerd’

Van Staveren schreef een nieuw leerboek over economie waarin ze aandacht vraagt voor de diversiteit aan inzichten en theorieën onder economen. In Nederland verscheen
dit voorjaar een publieksvriendelijke bewerking: ‘Wat wij kunnen leren van
economen die (bijna) niemand meer leest.’

Waarom dit boek?

Van Staveren: ‘Een belangrijk motief is dat ik erover verontwaardigd ben dat studenten economie in feite geïndoctrineerd worden. Ze krijgen eerst te horen dat de economische wetenschap ervan uitgaat dat mensen streven naar nutsmaximalisatie. En vervolgens wordt studenten geleerd dat economie een wetenschap is die alleen maar de feiten beschrijft. Dat is inconsistent. Het eerste is lijnrecht in tegenspraak met het tweede.’ ‘Het lijkt mij vruchtbaarder om de inzichten van verschillende economen naast elkaar te presenteren, zodat studenten gestimuleerd worden om zelf kritisch te gaan nadenken en niet klakkeloos de neoklassieke leerboekjes blijven volgen.’

Een derde weg: denken in drie domeinen

Terwijl veel mensen, politici niet het minst, graag denken in links-rechts verhoudingen,
kiest Van Staveren met overtuiging voor een derde weg: ‘Ja, want de tegenstelling markt versus staat is een valse tegenstelling. Ga maar terug naar Adam Smith. Hij vertrekt niet vanuit twee, maar vanuit drie waarden: liberty, justice and benevolence (vrijheid, gerechtigheid en welwillendheid). Daarbij gaat het om de vrijheid van de markt, om de gerechtigheid die de staat moet bevorderen en bewaken en om de welwillendheid van mensen in de samenleving, ook wel aangeduid als civil society, maatschappelijk middenveld, of communities. Van Staveren: ‘Zodra je inziet dat de economie steeds bestaat uit drie domeinen - staat, markt en communities- helpt je dat om uit die valse tegenstelling van staat en markt te stappen. Je kunt dan veel meer zien.’

Nadruk op ‘leerwinst’ leidt tot ‘ontzieling’ van het onderwijs

Het herfstnummer van Zicht bevat diverse bijdragen die het zgn. rendementsdenken onder kritiek stellen. In het onderwijs komt dit denken tot uitdrukking door een meer bedrijfsmatige aansturing van onderwijs, gericht op transparantie en meetbare resultaten. Het huidige kabinet wil de ‘toegevoegde waarde’ van scholen meten, en noemt dat ‘leerwinst’.

Wouter van den Berg (medewerker Verus) stelt dat het ontwikkelproces van leerlingen zich niet laat samenvatten in het meten van toegevoegde waarde: ‘Een groot vertrouwen op technocratisch beleid en meetbare resultaten leidt tot ontzieling. Ontzieling leidt op haar beurt weer tot de hang naar zekerheid en meetbaarheid. Zo houden die twee elkaar in de greep.’

Gelukkig zijn er volgens Wouter van den Berg ook signalen van hoop: ‘Het oordeel van de docent wordt weer belangrijker ten opzichte van de eindtoetsscore. De aandacht voor brede vorming neemt toe. Het dagblad Trouw stopte met de jaarlijkse ranking van scholen. Ook de SGP draagt vanuit beide Kamers bij aan deze positieve tendens. De partij zet zich af tegen de predicaten ‘goed’ en ‘excellent’ voor scholen, tegen kleutertoetsen, tegen een alsmaar breder controlerende onderwijsinspectie en vóór de vrijheid van onderwijs.’

Breed welvaartsbegrip

Joost Hengstmengel (onderzoeker aan de Tilburg School of Catholic Theology) geeft in een bijdrage aandacht aan het parlementair onderzoek ‘Breed welvaartsbegrip’ dat in april 2016 in de Tweede Kamer werd gepresenteerd: ‘De zoektocht van de parlementaire commissie naar wat welvaart nu eigenlijk behelst, voert hen diverse keren op het terrein van de economische wetenschap. Verrassend is dat niet, aangezien het denken over welvaart al honderden jaren lang wordt gedomineerd door economen. De economische wetenschap hanteert volgens de opstellers van het rapport ‘een bredere definitie van welvaart dan welvaart in materiële zin’. Welvaart is in de economische welvaartstheorie ‘alles wat voorziet in de behoeftebevrediging van mensen, voor zover daarvoor een beroep moet worden gedaan op schaarse middelen’.

De eerste opmerking, dat veel economen een breed welvaartsbegrip hanteren, lijkt me juist, de tweede niet. Mijn bezwaar is dat we niet kunnen spreken van dé economische welvaartstheorie, alsof de economische professie het op dit gebied roerend eens is. Economen hebben tot op de dag van vandaag geworsteld met begrippen als ‘rijkdom’, ‘welvaart’ en ‘geluk’, alsmede de vraag hoe deze - ten diepste subjectieve - grootheden het beste kunnen worden gemeten.’

Bestellen

Het Zichtnummer ‘Meer dan rendement alleen’ verschijnt op 27 oktober en is hier te bestellen.

Einde persbericht