Investeren in politieke betrokkenheid van jongeren is nodig om onze democratie te behouden

Dit is een artikel uit De Banier van november 2022, geschreven door Frank Wanders, wetenschappelijk adviseur van ProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat. 

In Nederland hebben we het geluk om in een democratie te leven. We zijn daarin ook echt bevoorrecht. Wereldwijd leeft slechts 6,4% van de mensen in een volwaardige democratie.^[1]

Voor een volwaardige en goedwerkende democratie is voldoende betrokkenheid bij de politiek en samenleving noodzakelijk. Politieke betrokkenheid is voor veel mensen de enige weg om substantiële veranderingen in de eigen leefsfeer of eigen gemeenschap te bewerkstelligen. Om ieders stem goed te horen in een representatieve democratie heb je een representatieve stem van het volk nodig. Jouw stem en groep moeten vertegenwoordigd worden in de politiek.

Hier gaat het in Nederland niet goed. Al in 2010 beschreven Mark Bovens en Anchrit Wille de ‘diplomademocratie’. Praktisch opgeleide mensen zijn verdwenen uit de politiek en we worden geregeerd door voornamelijk theoretisch opgeleiden (90%) uit de Randstad (69%) met een samenstelling die ook weinig divers is. De representatieve verschillen in opleidingsniveau zien we ook structureel terug in het stemhokje. Recent nog uitte de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Hanke Bruins Slot, in een brief aan de Tweede Kamer haar zorg over de lage opkomst van 51% bij de gemeenteraadsverkiezingen. Ze noemde in het bijzonder de zorgen over de grote opleidingskloof waarbij 46% van de mbo-opgeleiden tegenover 69% van de wo-opgeleiden ging stemmen. Dezelfde kloof vinden we ook bij de landelijke verkiezingen en andere politieke activiteiten zoals bijeenkomsten, partijlidmaatschap of demonstraties.

Kloof in het onderwijs

Deze verschillen manifesteren zich al in de eerste en tweede klas van de middelbare school. Eersteklasscholieren op het vmbo hebben minder vertrouwen, kennis en interesse in de politiek dan scholieren op havo en op het vwo. Ze geven ook aan minder belang te hechten aan de democratie, neigen vaker naar antidemocratisch leiderschap en hebben minder vaak de intentie om later te gaan stemmen.

Praktisch opgeleiden zijn dus niet alleen ondervertegenwoordigd in de Tweede Kamer zelf, maar ook hun stem en belangen lijken minder te worden gehoord en dit lijkt zich al op jonge leeftijd te ontwikkelen. Als we de opleidingskloof willen dichten dan kunnen we dus een verschil maken in deze politiek vormende jaren. De school is daarin een belangrijke schakel.

Burgerschapsonderwijs

Vanuit de politiek lijkt dit ook steeds serieuzer genomen te worden. In 2021 is de wettelijke opdracht voor burgerschapsonderwijs aangescherpt en moeten scholen verplicht handelen naar en aandacht besteden aan de kernwaarden van onze democratische rechtsstaat. Maar er is meer nodig, juist om verschil te kunnen maken voor jongeren die geen vertrouwen of interesse in politiek hebben. ProDemos kan daarin ondersteunen.

Voor veel jongeren blijft de democratie een vaag begrip. ProDemos laat leerlingen op alle onderwijsniveaus vanaf de basisschool en in het voortgezet onderwijs spelenderwijs met de democratie in aanraking komen. Bijvoorbeeld door lessen te verzorgen op het gemeente- of provinciehuis of bij een rechtbank, door interactieve gastlessen te verzorgen op scholen en door leerlingen en studenten rond te leiden in de Tweede Kamer. ProDemos probeert hen ook in gesprek te laten gaan met politici. Leerlingen ervaren zo dat politiek leuk kan zijn, dat politici ook maar mensen zijn, hoe ze zelf invloed kunnen uitoefenen en dat hun stem wel degelijk meetelt.

Luisteren naar alle jongeren

Democratie is een groot goed, maar niet vanzelfsprekend. We hebben voldoende betrokken mensen nodig uit alle lagen van de bevolking en mensen moeten weten op welke basiswaarden onze democratische rechtsstaat gestoeld is. Het is daarom belangrijk om alle jongeren al op jonge leeftijd een positieve ervaring mee te geven, om naar ze te luisteren en ze te laten zien wat zij kunnen doen om als democratisch burger in de samenleving te participeren. De democratie staat onder druk, maar door te investeren in het democratisch besef bij jongeren behouden we ons privilege als volwaardige democratie.

 _________________________________________________________________________________

ProDemos is het ‘Huis voor democratie en rechtsstaat’. ProDemos legt uit wat de spelregels zijn van de democratie en de rechtsstaat en laat zien wat je zelf kunt doen om invloed uit te oefenen – in de gemeente, het waterschap, de provincie, het land en Europa.