Interview Eddy Bilder

Is het vertrouwen van de burger in de overheid te herstellen?

Het vertrouwen van de burger in de politiek staat al lang onder druk, ook het vertrouwen in de overheid in het algemeen is tanende. Deze ontwikkeling zien we onder zo goed als alle lagen van de bevolking, zelfs bij velen die vanouds als “gezagsgetrouw” bekend stonden. Omdat ik over dat aspect opmerkingen heb gemaakt tijdens een bijeenkomst van het Biblebeltnetwerk heeft de redactie mij gevraagd hier nader op in te gaan. Ik schrijf dit vanuit mijn positie als bezorgde burger en probeer wat richting te geven om de teneur wat om te buigen.

Er is strijd over hoe dat moet, maar ondertussen blijven de slachtoffers wachten op een oplossing.

Wat is er aan de hand?

Gedurende de afgelopen jaren zijn er meerdere grote thema’s geweest waarbij het falen van de overheid duidelijk werd. Dit betrof vaak niet alleen de inhoudelijke aanpak, maar ook de handelwijze op zich.

Als ik een paar willekeurige voorbeelden opsom, denk ik allereerst aan de MKZ-crisis aan het begin van deze eeuw. Het toenmalig kabinet voerde een heel strikt beleid, waarbij veestapels massaal geruimd werden, alternatieve maatregelen in het geheel niet bespreekbaar waren en in een aantal situaties is tot op de dag van vandaag niet zeker of er daadwerkelijk MKZ aan de orde was. Een deel van de agrarische sector voelde zich buitengewoon onheus bejegend en van enige vorm van reflectie en verzoening is nooit sprake geweest.

Het dossier aardgas in Groningen: Jarenlang werden klachten en waarschuwingen uit het gebied niet serieus genomen en tot op de dag van vandaag zijn er nog steeds veel mensen die in grote problemen verkeren doordat hun woningen zwaar beschadigd zijn, maar de bureaucratie een vlotte afwikkeling onmogelijk maakt. De snelheid waarmee besloten werd om de aardgaswinning voor eens en altijd onmogelijk te maken is eveneens omstreden.

De coronacrisis is een voorbeeld hoe het vertrouwen in de overheid dat in het begin van de crisis heel groot was, met het verstrijken van de tijd snel afnam. Veel maatregelen werden nauwelijks onderbouwd, met grote starheid opgelegd en een grondige evaluatie na afloop is er uit politieke overwegingen nooit gekomen. Bij veel mensen blijft de overtuiging dat er nodeloos veel leed is aangericht, terwijl het afleggen van een gedegen verantwoording nooit heeft plaatsgevonden.

De Toeslagenaffaire is mogelijk het meest in het oog springende voorbeeld van een falende overheid die ook niet in staat is de problemen die ze zelf heeft veroorzaakt op te lossen. Het derde kabinet-Rutte is er wel op afgetreden, om vervolgens in dezelfde politieke samenstelling, deels ook met dezelfde spelers weer terug te keren. Deze kwestie lijkt nog jaren te gaan duren. Er is strijd over hoe dat moet, maar ondertussen blijven de slachtoffers wachten op een oplossing.

De stikstofproblematiek en de landbouw: Met grote woorden en weinig empathie kondigde het vierde kabinet-Rutte vergaande maatregelen aan die onder andere in de landbouwsector grote onrust teweegbracht. Alleen in dit onderwerp zit stof tot een uitgebreid artikel over hoe de verhouding tussen de burger en de overheid grondig verstoord kan worden.

De overheid lijkt de burgers van nature te wantrouwen. Alles is daarop ingericht.

Het kost geen moeite om de lijst van gebeurtenissen en incidenten die het vertrouwen in de overheid onder druk zetten nog veel langer te maken. Ook in mijn dagelijks werk ( bij de gemeentelijke overheid) kom ik veel zaken tegen die eveneens aan deze ontwikkeling bijdragen. De vraag is of hieraan nog wat te doen valt. De problematiek is in de loop der tijd ontstaan. Het tij is niet zomaar te keren. Toch zijn er een aantal aandachtspunten die ik wil benoemen:

De afstand en bereikbaarheid van het bestuur
Het is opvallend hoeveel instanties inmiddels niet of nauwelijks meer bereikbaar zijn. Overheden, belastingdienst, nutsbedrijven banken enz. zijn vaak alleen nog digitaal te bereiken. Persoonlijk contact is uitgesloten. Dat vormt een risico op miscommunicatie en uiteindelijk elkaar niet meer begrijpen. De overheid moet wat mij betreft bereikbaar zijn. Eventueel via de politiek. Een persoonlijk gesprek, een luisterend oor moet mogelijk zijn. Natuurlijk kan het kabinet niet met iedereen spreken, maar daarvoor zijn standsorganisaties en vertegenwoordigers in te zetten

Vertrouwen in plaats van wantrouwen
De overheid lijkt de burgers van nature te wantrouwen. Alles is daarop ingericht. Dat de mens van nature tot het kwade geneigd is weten we, dat het onmogelijk is al het kwade uit te bannen evenzeer. De vraag is of met iets meer ruimte voor eigen verantwoordelijkheid het klimaat erop vooruit gaat. Wie geen vertrouwen geeft zal het ook niet snel ontvangen.

Maatwerkoplossingen
Soms heeft het strikt toepassen van de regels verstrekkende gevolgen voor een burger. Dan moet er de bereidheid zijn verder te kijken en te zoeken naar ruimte voor een maatwerkoplossing. We moeten niet door computerprogramma’s bestuurd worden, maar door mensen die ook empathie aan de dag leggen.

Communicatie
Volgens mij is een van de eerste dingen die aandacht behoeft het communiceren. Daarbij is het van belang goed uit te leggen waarom zaken besloten worden, maar vooral ook om goed te luisteren naar wat daarvan gevonden wordt. In het communiceren moet aansluiting op de samenleving worden gezocht. Ook is het belangrijk dat er ten allen tijde de bereidheid tot verantwoorden over het gevoerde beleid en de gemaakte keuzes is.

Decentralisatie
Zoveel mogelijk zaken en bevoegdheden zo dicht mogelijk bij de burger organiseren. Dat betekent concreet dat er veel meer verantwoordelijkheden naar de gemeenten toe moeten. De gemeenten moeten ook de bevoegdheden krijgen tot het maken van keuzes en het leveren van maatwerk. Binnen de gemeenten kan met accountmanagers (aanspreekbare functionarissen voor mensen) worden gewerkt, zodat de overheid weer een gezicht heeft. Dit kan alleen als er minder schaalvergroting is en de keuze wordt gemaakt om de overheid weer naar de burger toe te functioneren. Op een kleiner schaalniveau is het ook beter mogelijk burgers vooraf bij het beleid te betrekken. Dat vergroot het draagvlak en geeft de burger het gevoel er weer toe te doen.

Ing. E.J. Bilder (CDA), voormalig Tweede Kamerlid en sinds 2011 burgemeester van Zwartewaterland.

Dit interview komt uit ons eigen Zicht magazine. Bent u geïnteresseerd in het complete nummer? Bestel deze dan via onze webshop.

Bestellen