Geloof en politiek

In het politieke landschap valt de SGP op. Vooral omdat deze partij de bron van haar overtuiging niet verzwijgt. De Bijbel is het betrouwbare kompas voor het schip van staat. In tijden van crisis en verwarring heb je een vast ankerpunt nodig om een goede koers te kunnen varen. Veel Nederlandse partijen en politici vinden tegenwoordig dat geloof er niet toe doet. Zoiets hoort in de politiek niet ter sprake te komen. Geloven, dat doe je maar achter de voordeur. Neutraliteit is het toverwoord. Maar dekt die vlag de lading wel? Is het problematisch dat de SGP duidelijk afwijkt van andere partijen, omdat zij er wel duidelijk over is dat óók de democratie normen behoeft?

Een levensbeschouwelijk vaatje

De liberaal Frits Bolkestein, VVD-voorman in de jaren ’90, twijfelde er niet aan dat iedereen een levensbeschouwing, ofwel een opvatting over het leven heeft; over de waarde en het wezen ervan en hoe de samenleving moet worden ingericht. Bolkestein schreef: ‘Dit betekent dat aan al het menselijk handelen een levensbeschouwing ten grondslag ligt.’ Dus geloof of levensbeschouwing speelt bij iedereen een rol. Het verschil is dat de één dit duidelijk benoemt en de ander verstopt het door een ‘neutraal masker’ op te zetten. Maar achter dat masker is niemand neutraal als het over geloof of ongeloof gaat. Het lijkt mij daarom beter dat elke partij duidelijk aangeeft uit welk levensbeschouwelijk vaatje de politieke wijn wordt getapt. Nu blijft dit vaak in de mist hangen en worden religieuze partijen onterecht als ‘uitzonderingen’ gezien.

Aan al het menselijk handelen ligt een levensbeschouwing ten grondslag.’ Dus geloof of levensbeschouwing speelt bij iedereen een rol. Het verschil is dat de één dit duidelijk benoemt en de ander verstopt het door een ‘neutraal masker’ op te zetten.

Legt alleen de SGP waarden en normen op?

Bekend is het betoog van seculiere politici dat christelijke partijen proberen om ‘hun bijbelse normen’ aan de samenleving op te leggen. Dit verwijt snijdt geen hout. In de eerste plaats omdat christenen die normen niet zelf hebben bedacht. Ze komen van God, de Schepper van alle mensen en van heel deze werkelijkheid. Zou het onredelijk zijn om de normen die de Schepper aan Zijn schepselen geeft in acht te nemen? Vergelijk het met een gebruiksaanwijzing bij een huishoudelijk apparaat. De fabrikant die het product heeft gemaakt geeft daarmee aan de gebruiker instructies over het goede gebruik en de risico’s wanneer je die richtlijnen negeert. In de tweede plaats deugt het verwijt niet, omdat iedere politieke partij haar eigen ideeën en idealen heeft over de goede manier van leven en samenleven en die graag in wetgeving tot uitdrukking wil brengen. Dus dat ‘opleggen van waarden en normen’ is zogezegd de corebusiness van de gehele Tweede Kamer, geen partij of politicus uitgezonderd.

 Zou het onredelijk zijn om de normen die de Schepper aan Zijn schepselen geeft in acht te nemen? 

Scheiding van kerk en staat

 Nu vindt juist de SGP sinds jaar en dag dat het parlement wel bepaalde grenzen in acht moet nemen. Wetgeving mag mensen namelijk niet dwingen tot een bepaalde levensbeschouwing of tot handelingen die tegen hun eigen geweten en geloofsopvattingen ingaan. Van meet af aan heeft de SGP zich verzet tegen staatsdwang jegens burgers. Ook moet je de sferen van kerk en staat duidelijk uiteen houden. De kerk mag niet over de staat heersen en niet andersom: ook de staat moet de zelfstandigheid van de kerk respecteren. Om te komen tot goede wetgeving wordt in het parlement tussen de verschillende partijen in redelijkheid overleg gepleegd. Iedere politicus bewaakt daarbij de eigen uitgangspunten, maar zal ook goed moeten en willen luisteren naar de ander, want die kan ook gelijk hebben.

Wijze lessen van filosoof J.D.J Buve

Een democratie moet zichzelf dus begrenzen of normeren. Anders vervalt zij in een dictatuur of anarchie. Van de filosoof dr. J.D.J. Buve (1935-2017) heb ik geleerd dat iedere democraat zich aan drie grondnormen moet houden: vrijheid, recht en trouw. Maar het luistert wel nauw. Want bij vrijheid gaat het volgens Buve niet om keuzevrijheid, maar om vrijheid als verantwoordelijkheid. Op dit punt ontspoort onze democratie. Want velen willen alleen weten van keuzevrijheid, waarbij het eigenbelang van het individu of de groep domineert. Veel kiezers laten zich leiden door de vraag: what’s in it for me? Bij politici zien we nogal eens dat de persoonlijke carrière de drijfveer voor het handelen is en niet de verantwoordelijkheid voor de publieke zaak. Het algemeen belang raakt zo buiten beeld.

Velen willen alleen weten van keuzevrijheid, waarbij het eigenbelang van het individu of de groep domineert. Veel kiezers laten zich leiden door de vraag: what’s in it for me?

Dan de tweede norm: het recht. Dat is niet wat de machthebber wil (in een democratie: de meerderheid of ‘het volk’), maar het recht vormt volgens Buve een correctie op de macht. Waar kwetsbare mensen of minderheden in de knel komen, behoort niet het recht van de sterkste of de machtigste te gelden. De leidende vraag is dan: wat is rechtvaardig? Daarom zijn checks & balances zo belangrijk. Macht moet ingetoomd worden, de machthebber mag niet boven het recht en de wet staan. Ook moet de overheidstaak beperkt zijn tot het publieke domein. De staat gaat dus niet over de (gewenste) verdeling van arbeid en zorg in gezinnen, om maar een voorbeeld te noemen.

Als derde norm voor de democratie noemt Buve de trouw jegens iedereen. Het gaat hierbij om loyaliteit, waarachtigheid en betrouwbaarheid. Je komt je morele verplichtingen na. Trouw is het tegenovergestelde van opportunisme. Afspraak is afspraak, ook als het jou op een bepaald moment even niet uitkomt. Als het onderling wantrouwen de dissonante toon zet van het publieke debat gaat alles vals klinken.

Bescherm democratie tegen ondermijning

Wanneer democraten de drie normen van vrijheid, recht en trouw veronachtzamen, dragen zij zelf bij aan ondermijning van de democratie. Als zij het problematisch vinden dat de SGP een normatieve visie heeft op het reilen en zeilen van de democratie, slaan ze de plank helemaal mis. Want het echte probleem is veel meer de relativistische normloosheid van seculieren dan de expliciete (geloofs)overtuiging van de SGP.

Wanneer de gerechtigheid ontbreekt, zijn staten niets anders dan roversbenden.

In een democratie kan een minderheid ook het gelijk aan haar kant hebben. Die zelfrelativering geeft tegelijk ruimte voor ontspanning en humor in de politiek, overigens zonder de normen van vrijheid, recht en trouw uit het oog te verliezen. Want dan is de rechtvaardigheid ver te zoeken. En wanneer de gerechtigheid ontbreekt, zijn staten niets anders dan roversbenden, zo zei de kerkvader Augustinus al. Van zo’n troep rovers valt weinig goeds te verwachten. Daarom houden goede democraten zich aan de basale normen voor het goede samenleven. Voor een betrouwbare koersbepaling zijn vaste oriëntatiepunten nodig.