Aanpak decentralisaties kan veel inefficiëntie en onvrede opleveren

ROTTERDAM – Prof. dr. Maarten Allers uit stevige kritiek op de voornemens van de rijksoverheid om juist nu, in een tijd van economische crisis, diverse decentralisaties naar de gemeenten door te zetten. De huidige aanpak kan veel inefficiëntie en veel onvrede opleveren, zo stelt hij in een interview in het tijdschrift Zicht, uitgave van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP.

Volgens Allers, hoogleraar economie lagere overheden in Groningen, bl?kt het moeil?k te z?n om de kosten te beheersen in een groot samenwerkingsverband waar je als afzonderl?ke gemeenteraad maar beperkt invloed hebt. Bovendien ontstaat er een democratisch probleem: “Er wordt veel gezegd dat de taken naar gemeenten gaan, maar dat is niet helemaal waar, ze gaan naar samenwerkingsverbanden waar geen kiezer op stemt. Dáár worden straks wel de p?nl?ke beslissingen genomen die nodig z?n om binnen het budget te kunnen bl?ven.”

Rijk zet gemeenten klem in bezuinigingsfuik

De gemeenten krijgen er vanuit de rijksoverheid steeds meer taken bij, maar worden tegelijk steeds verder beperkt in hun financiële mogelijkheden. Het rijk past kortingen toe, dwingt de lagere overheden tot onvoordelig ‘schatkistbankieren’ en verbiedt de gemeenten een al te grote verhoging van de onroerende zaakbelasting. Deze ‘Haagse cocktail’ zet de gemeentefinanciën steeds verder onder druk. Daarbij moeten we niet vergeten dat de economische crisis ook bij gemeenten heeft toegeslagen.

Maarten Allers, tevens directeur van het Centrum voor Onderzoek Economie Lagere Overheden (COELO), toont zich zeer kritisch over deze ontwikkeling.

Gemeenten gaan teveel snijden in sociaal beleid

Het COELO heeft onlangs becijferd dat bij ongewijzigd beleid de 400 gemeenten op termijn ruim 6 miljard euro tekort komen. Allers: “Dat is veel, als je het aan de totale begroting relateert. Naast de besparingen b? de decentralisaties zullen gemeenten nog verder moeten bezuinigen om de dalende inkomsten te kunnen opvangen. Dat legt een grote druk op de gemeenten.” De Groningse hoogleraar vindt het jammer dat de decentralisaties juist nu plaatsvinden in een financieel krappe t?d. “Het economisch klimaat trekt vast weer aan, maar de taken in het sociaal domein, daar moeten we mee door en dat moet ook goed gebeuren. Juist in deze t?d is het risico dat er meer dan op de lange term?n nodig is ingegrepen wordt.”

Herindeling gemeenten leidt tot hogere kosten

Minister Plasterk (BZK) opperde het plan om toe te werken naar gemeenten met 100.000 inwoners of meer. Groter is goedkoper, lijkt het adagium. Biedt het opschalen van gemeenten een oplossing om inefficiëntie tegen te gaan? Het tegendeel blijkt. Volgens Allers’ onderzoek nemen de kosten na herindeling alleen maar toe. “Kort voor de herindeling zie je dat effect al optreden, maar erna ook. Kort erna is dat te verklaren door aanpassingskosten. Gebouwen die overbodig worden, mensen die af moeten vloeien, en zo meer. Het gekke is dat ook op langere term?n na de herindeling het kostenpeil hoger bl?ft.” […] “Hoe dit precies zit, z?n we verder aan het onderzoeken. Tot nu toe zien we geen enkel effect op het voorzieningenniveau en l?kt het echt allemaal inefficiency te z?n. Dat is een trieste constatering.” Wat betekent dit voor de plannen van het kabinet om te besparen door opschaling naar grotere gemeenten? Allers: “Dat is alleen maar handig voor de bezuiniging op de r?ksbegroting, inhoudel?k is daar geen enkele basis voor.”

Raadslid Arnold Versteeg: Sociaal domein domineert straks de gemeentebegroting

SGP-raadslid Arnold Versteeg (gemeente Ede) toont zich eveneens bezorgd over de effecten en risico’s van het overhaast decentraliseren van beleid naar gemeenten. Hij voorziet risico’s op bestuurlijk, financieel en politiek vlak.

Het bestuurlijke risico is dat gemeenten zich overleveren aan de zorgaanbieders en zo de regie uit handen geven. Versteeg: “De decentralisaties zorgen ervoor dat gemeenten straks vr?wel de enige vrager z?n op de markt van ‘Zorg en Welz?n’. … Voor gemeenten is het daarom zeer belangr?k om na te denken waar de regie plaatsvindt voor de taken die gedecentraliseerd worden. Het z?n voor gemeenten immers onbekende taken, waardoor de neiging ontstaat om de regie maar b? de aanbieders neer te leggen. Gemeenten dienen ervoor te waken dat z? zich overleveren aan de zorgaanbieders.”

“Verder dienen gemeenten zich ervan bewust te z?n dat het sociaal domein straks het grootste deel van de gemeentel?ke inkoop gaat bepalen. Voor een gemeente als Ede, met zo’n 110.000 inwoners, ligt dat aandeel op zo’n 55 procent – ruim meer dan de helft. Dit heeft een enorm effect op gemeentel?ke begrotingen en kan grote financiële risico’s met zich mee brengen. Denk b?voorbeeld aan mega-contracten die boven de tafel zweven...”

Tenslotte krijgt de transitie haar vorm in een verkiezingsjaar en zal de uitvoering starten als een nieuw college nog maar net in het zadel zit. Versteeg denkt dat de portefeuille ‘Zorg’ of ‘Sociaal domein’ b? veel kandidaat-wethouders in de belangstelling zal staan. “Daar gaat immers het meeste geld in om en veel zaken raken mensen direct. Het is b?na te voorspellen dat wethouders het zeer lastig kr?gen en mogel?k het veld moeten ruimen indien gemeenten falen in aanpak, uitrol en consequenties van de implementatie van de drie decentralisaties.” Volgens Versteeg zullen politieke part?en nu al goed moeten gaan nadenken op welke w?ze het sociaal domein ingebed wordt in de komende portefeuilleverdeling.

Rienk Janssens: ‘Accepteer meer verschillen tussen gemeenten’

Zicht interviewde ook dr. Rienk Janssens, algemeen secretaris van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Hij bepleit acceptatie van meer verschillen tussen gemeenten. “Het gel?kheidsdenken is heel sterk. Dat zit niet alleen b? de overheid, maar ook in de samenleving, b? welhaast iedere Nederlander. Het is zo vanzelfsprekend geworden dat iedereen op dezelfde w?ze wordt behandeld. M?n ervaring is dat ook gemeenteraadsleden veel zaken tot in detail willen regelen. Ze zullen meer op hoofdl?nen kaders moeten stellen. Daarna moeten ze loslaten en maatschappel?ke organisaties de ruimte geven het te organiseren.”

Janssens vindt dat je als gemeenteraadslid voorzichtig moet z?n om die maatschappel?ke organisaties voortdurend ter verantwoording te roepen. “Het gevaar kan z?n dat we wel de decentralisatie van r?ksoverheid naar gemeente regelen, maar dat de transformatie van overheid naar samenleving ondersneeuwt. Dan kr?g je centralisering op lokaal niveau waarin gemeenteraden zich steeds meer verantwoordel?k voelen en steeds meer naar zich toetrekken. Dan kom je van de regen in de drup en kr?g je in plaats van minder overheid meer overheid.”

“Waar de ondergrens ligt? Minder verzorgingsstaat betekent meer rechtsstaat. Je moet ergens garanderen dat mensen recht hebben op een basisvoorziening, maar die voorziening kan er voor mensen wel verschillend uit gaan zien. Dat kan natuurl?k vervolgens weer tot wr?ving leiden (mensen kunnen hiertegen in verzet komen) en ook dan is een sterke rechtsstaat nodig om dat conflict aanhangig te maken en het verschil te beschermen. Onze indruk is dat wellicht een uitbreiding van beschermende wetgeving nodig is, maar dat dit gepaard dient te gaan met een vermindering van wetgeving die allerlei verzorgingsstatel?ke voorzieningen regelt”, aldus de algemeen secretaris van de RMO.