Oekraïnereferendum: niet ratificeren

Bijdrage van Kees van der Staaij aan het debat van 8 november 2016

De meest geloofwaardige uitslag is en blijft in onze ogen: niet ratificeren.

De uitslag van het referendum was overduidelijk: nee tegen het associatieverdrag met Oekraïne. Het kabinet zegt dat het toch ruimte ziet voor een oplossing. Als het aan het kabinet ligt, blijft de tekst van het verdrag zoals het is, maar komt er een verklaring van regeringsleiders, een soort bijsluiter bij het verdrag. Staatsrechtelijk heeft het kabinet de ruimte en het recht om deze poging te doen, want het is waar dat een raadgevend referendum geen bindend referendum is. Daarom kan en mag het kabinet pogingen doen om het verdrag te redden. Maar het politieke oordeel van de SGP is dat zij daar geen heil in ziet. Wij hebben er nooit een geheim van gemaakt dat wij een raadgevend referendum vlees noch vis vinden. Het draagt het grote risico in zich dat het meer onbehagen oplevert dan onbehagen wegneemt. Dat zien wij nu precies gebeuren.

Het klopt dat het blindelings volgen van zo'n raadgevend referendum tekortdoet aan de eigen verantwoordelijkheid van de regering en het parlement, maar het is evenzeer waar dat het naast zich neerleggen van de uitslag van het referendum grote schade toebrengt aan het vertrouwen van de burger. Het vervelende is dat dit des te sterker aan de orde is nu het een Europees verdrag betreft, want juist over Europese besluitvorming bestaat veel scepsis bij de burgers en leeft er onvrede. Het is begrijpelijk dat het kabinet een rationele reconstructie maakt van de nee-stem, maar het is ook kwetsbaar en aanvechtbaar.

Een kenmerk van een referendum is nu juist dat er maar twee smaken zijn, ja of nee, en dat het stembiljet geen ruimte biedt voor een motivering. Bij de keus voor ja of nee spelen zowel rationale afwegingen als emoties een rol. Ik wijs op een uitspraak van de Europese Commissaris dat Oekraïne toch EU-lid kan worden. Ik wijs op de resolutie van het Europees Parlement waarin wordt gesteld dat het EU-lidmaatschap op termijn mogelijk moet zijn. Dat is olie op het vuur van nee-stemmers die vinden dat de EU een rijdende trein is die niet of nauwelijks is te stoppen. Dat versterkt het gevoel dat regeringen altijd weer beweren dat het in het landsbelang is om ons braaf in het Europese gareel te voegen. Als het slot van het liedje zou zijn dat het verdrag toch gewoon doorgaat, met wat plaatjes en praatjes eromheen, dan is dat een ongelukkige uitkomst. Het kabinet moet zeer goede papieren hebben om de raad van meer dan 60% van de stemmers te negeren. Die dwingende belangen ziet de SGP-fractie niet.

Om een lang verhaal kort te maken, de meest geloofwaardige uitslag is en blijft in onze ogen: niet ratificeren. Het kabinet verkent een andere route en heeft daartoe ook het recht, maar gelet op de Wet raadplegend referendum is mijn vraag dan wel wanneer er definitieve duidelijkheid komt over waar het kabinet staat.