18 januari 2022
Het 'nieuwe slangenvelletje' van Rutte IV
Lees of bekijk hier de bijdrage van SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij aan het debat over de regeringsverklaring van het Kabinet-Rutt IV. Hij gaat ondere andere in op een uitspraak van minister-president Mark Rutte, de fininciële degelijkheid, medische ethiek en corona.
Herkent u het volgende citaat? "Als een soort slang je huid afwerpen, daar geloof ik helemaal niet in." Voor wie het niet meer scherp heeft: dat zei premier Rutte kort voor kerst in De Telegraaf. Dat was voor mij eigenlijk een beeld dat bleef hangen. De premier zegt nu vanuit vak-K dat dat niet de bedoeling was, maar dat komt omdat ik in de omstandigheid ben geweest dat ik het wonder van een vervellende slang meer dan eens van dichtbij heb meegemaakt. Ter toelichting: een uit de hand gelopen reptielenfeestje bracht ooit twee sierlijke korenslangen in huize Van der Staaij. Pas op met reptielenfeestjes!Ik kan u vertellen dat het vervellen van zo'n slang echt spectaculair is. Eerst eet zo'n slang niet meer. Die staart lusteloos voor zich uit en ziet er heel treurig, grijs en dof uit. Maar dan ineens, in een wonderlijke kronkelgang, kruipt die slang uit zijn oude huid en komt er een prachtig nieuw glanzend vel tevoorschijn. Het beest vertoont meteen een ongekend nieuwe levenslust en prachtige frisse kleuren. Kortom, je zou zeggen: het ziet eruit als nieuw elan. En anders dan hij met dit citaat doet vermoeden, is premier Rutte juist heel goed in vervellen. Na Rutte I, II en III was vorige week immers het vierde glanzende velletje zichtbaar op het bordes.
Ten aanzien van dat vervellen naar Rutte IV heb ik nog wel wat vragen over de lange duur van de formatie en over de grote huid. Eerst over de lange formatieduur. We zeggen allemaal: dit moet voortaan echt sneller, ook om meer regeertijd over te houden. Maar wat is daar volgens de premier nu voor nodig? Al in april heb ik samen met collega Segers een motie ingediend om bij de evaluaties van deze formatie uitdrukkelijk ook de nieuwe rol voor het staatshoofd, de Koning, te betrekken. Die motie is door de Kamer in het holst van de nacht aanvaard. We zijn benieuwd naar de uitkomst.
Die nieuwe huid is ook wel flink groter geworden: meer ministers dan ooit. Bij een slang is het normaal dat die huid groter is, maar bij een kabinet niet. Mijn vraag aan de formateur is dan ook: hoe bent u daartoe gekomen? Waarom is er niet gekozen voor meer staatssecretarissen in plaats van nieuwe ministers? Want die staatssecretarissen zijn toch eigenlijk juist ook een beetje uitgevonden om ministers te ontlasten.
De premier had zeker een punt toen hij zei dat we er niet van uit moesten gaan dat alles nu ineens totaal anders zou worden. Tegelijkertijd ligt er wel een enorme opgave om het vertrouwen van burgers en bedrijven in de overheid te herwinnen. De vraag is dan ook hoe deze nieuwe ploeg dit gaat aanpakken. Wat is er nu echt nieuw? Wat echt opvallend nieuw is, is het gigantische, astronomische budget dat uitgetrokken is om de problemen te lijf te gaan. Je zou kunnen zeggen: het nieuwe slangenvel glanst van de eurotekens. Nieuw probleem, nieuw fonds. Maar wij zijn wel bezorgd over het prijskaartje dat aan deze plannen hangt. De onpartijdige rekenmeesters legden in de doorrekening, waarvoor dank, al eerlijk de vinger op de zere plek: door de kabinetsplannen stijgen de financiële lasten voor de jongeren van nu en morgen fors. De jongeren van nu en van morgen moeten ook die goede zorg en die veiligheid kunnen krijgen die nodig is, zonder dat dit tot torenhoge lasten leidt. Natuurlijk maakt het kabinet ook keuzes die wij van harte steunen, zoals extra investeren in defensie, in veiligheid en in onderhoud van wegen en bruggen. Dat zeg ik er graag bij. Maar niet alles kan altijd en overal. Geld moet niet de smeerolie zijn om een haperende coalitiemotor te laten draaien. Wij pleiten daarom voor een strakker financieel kader en een goede bewaking van het budgetrecht van de Kamer.
Wat is er nu echt nieuw? Vernieuwing wordt ook beloofd in de bestuurscultuur. Geen coalitieoverleg meer op maandag, maar meer debat in de Kamer zelf. Het zal afwachten zijn of het slangetje zich niet weer gewoon in nieuwe bochten wringt, want googel maar eens even op "torentjesoverleg", zoals het vroeger heette. De kranten stonden er twintig jaar geleden vol mee: "Torentjesoverleg wordt afgeschaft". VVD-leider Zalm was heel helder tijdens een Kamerdebat over een nieuw regeerakkoord: "Ik ga daar niet meer elke week een broodje eten. Als Balkenende iets wil bespreken, dan komt hij maar naar mij toe." Zo! Dingen zijn dus wel meer afgeschaft. Hoe zou dat in de praktijk nou gaan? Je kan er soms hele beschouwingen over hebben, maar ook eens een eenvoudige testvraag stellen. Als er op een gegeven moment een gevoelig onderwerp is waar door het kabinet aan gehecht wordt — neem bijvoorbeeld 2G, waarbij je niet naar binnen mag zonder vaccinatiebewijs of herstelbewijs op zak; ik hoop vurig dat dat er nooit gaat komen — wordt er bij zo'n wet dan ook gezegd: het kabinet ziet uit naar de tegenmacht van het parlement? En komt er dan ook echt geen druk op partijen, op coalitiepartijen, om zich in het gareel te voegen? Ik ben benieuwd.
Daarmee kom ik op een opvallend kenmerk van het coalitieakkoord, iets wat wel nieuw mag heten. Dat is dat ondanks de dikte van het regeerakkoord op een aantal belangrijke vragen die nu spelen niet duidelijk een richting wordt gekozen en dat er belangrijke open einden aan zitten. Dat geldt voor bepaalde delen van de medische ethiek, voor de precieze reikwijdte van de onderwijsvrijheid, maar zeker ook voor een onderwerp als corona. Ik vroeg me wel af — misschien wil de premier daar nog nader op ingaan — hoe het komt dat er zo weinig over het onderwerp corona is afgesproken, terwijl de keuzes rond corona zo'n vertrouwensdeuk hebben opgeleverd en ongekend ingrijpend zijn. Het gaat om de vraag of je winkel open mag blijven, of je als student naar college mag, en of je zelf mag kiezen voor prikken, ja of nee. Waar blijft de langetermijnvisie die al eerder beloofd was?
De aanpak van corona vind ik wel een mooi voorbeeld, omdat het over meer gaat dan corona alleen. Het gaat ook over de fundamentele vraag hoe dit kabinet zijn eigen verantwoordelijkheid ziet naast die van de samenleving zelf. Als je hier wat langer rondloopt, zoals voor de premier natuurlijk ook geldt, kom je nog weleens oude citaten tegen waarvan je denkt: dat is eigenlijk wel mooi gezegd. In het debat in 2007 zei oppositieleider Mark Rutte eigenlijk heel mooi: "Een debat over de regeringsverklaring moet vooral gaan over de maatschappijvisie van het zich hier presenterende kabinet." Dat is inderdaad mooi gezegd. Wat is eigenlijk die maatschappijvisie? Kan de premier daarop ingaan? Wij zien in de formulering van het coalitieakkoord best een sterk liberaal, individualistisch stempel. We zijn benieuwd naar de visie op de rol van de gemeenschap, van het gezin als fundamentele leefeenheid. Waaruit blijkt dat omzien naar elkaar en het ruimte bieden aan burgers voor wat zij belangrijk vinden nu meer concreet? Denk bijvoorbeeld aan de mantelzorgers, die toch ook een belangrijke plaats innemen in die zorgzame samenleving.
Het valt ons daarnaast op — dat gaat niet zozeer alleen over het coalitieakkoord, maar eigenlijk over het hele maatschappelijke en politieke debat — dat er tegenwoordig steeds sneller over "crisis" wordt gesproken bij allerlei onderwerpen: coronacrisis, klimaatcrisis, asielcrisis, wooncrisis, stikstofcrisis. Die crisisinflatie doet wat, want wie in schrille crisistermen spreekt en vol verwachting naar de sterke overheid kijkt als de grote probleemoplosser, lokt een centralistische overheid uit die steeds drastischer maatregelen neemt. Wij pleiten voor meer gematigdheid, meer bescheidenheid, meer maatwerk en meer ruimte voor de samenleving zelf en trouwens ook voor medeoverheden: provincies en gemeenten. Vandaag kwam al een aantal keren naar voren dat gemeenten zich best behoorlijk tegen de schenen voelen geschopt omdat oude afspraken over de jeugdzorg niet nageleefd worden. Hoe gaat het kabinet dit en ook die verhoudingen goedmaken? Hoe wordt voorkomen dat Rutte IV een centralistisch crisiskabinet wordt? Dat is eigenlijk mijn overkoepelende vraag.
Wat gaan de burger en de ondernemer merken van dit nieuwe kabinet? Gaat de veiligheid echt merkbaar toenemen? Is voor de boer en de visser, die murw zijn van alle veranderingen, de opnieuw aangescherpte stikstofdoelstelling straks niet weer een recept voor frustratie en wantrouwen? Gezinnen, in het bijzonder de eenverdieners en de AOW'ers, kijken bezorgd naar hun portemonnee: weer meer geld kwijt voor energie en voedsel. Hoe gaat het kabinet met de koopkracht om?
Er zijn natuurlijk verschillende kabinetten-Rutte langsgekomen. Bij de presentatie van het kabinet dacht ik even: weet je wie ik eigenlijk mis? Die hardwerkende Nederlander. Die hardwerkende Nederlander, die ook zou gaan delen in de welvaart, kwam bij de presentatie van eerdere kabinetten eigenlijk altijd wel even langslopen. Mijn vraag aan de premier is: hoe laat hij zien dat hij ook deze burgers ziet staan? Veel van die hardwerkende Nederlanders, van die gewone burgers, hebben de laatste keer een beetje rechtser gestemd, omdat ze wel aanpak van klimaatproblemen willen maar dan op een manier die ook op te brengen is, omdat ze wel mensen in nood willen helpen maar geen massale immigratie willen en omdat ze wel problemen willen aanpakken met andere landen maar niet door het steeds maar weer overdragen van bevoegdheden naar Europa. Mijn vraag aan de premier is: hoe laat u zien dat u ook deze burgers ziet staan? En klopt mijn indruk dat op de nieuwe huid de nationale driekleur wat minder zichtbaar is en dat het federale denken sterker is?
Wat gaat en moet er echt veranderen? In de taal van de Bijbel is er een mooie uitdrukking voor wezenlijke verandering die verdergaat dan een nieuw vel, namelijk een nieuw hart, de oude mens afleggen en een nieuw mens aandoen. Dat is een innerlijke vernieuwing, een gezindheid om God en de naasten lief te hebben, goede leefregels van de Schepper na te leven. Dat is wat we nodig hebben: niet een nieuw vel, maar een nieuw hart; niet alleen omzien naar elkaar en vooruitkijken naar de toekomst, maar ook omhoog zien. In dit licht zullen we als SGP kabinetsplannen zeker steunen, maar zullen er ook plannen zijn waar we niet mee kunnen leven. Zo missen we ook plannen voor betere wettelijke bescherming van kwetsbaar leven en voor het indringender tegengaan van abortus en euthanasie. Op die terreinen zullen wij ook zelf met initiatieven blijven komen.
De SGP wenst het kabinet van harte wijsheid toe in de verantwoordelijke taak. De slang is in de Bijbel vaak een negatief symbool, verbonden met kwaad en zonde. Daartegenover wordt Jezus Christus juist als het medicijn tegen het gif van de slang genoemd, maar Hijzelf nam de slang ook als voorbeeld toen hij zijn volgelingen zei niet alleen oprecht te zijn als de duiven, maar ook voorzichtig als de slang. Die oprechtheid én voorzichtigheid wens ik ook alle kabinetsleden van harte toe.
Bekijk hier de interruptie: 'Laat dat 2G-plan toch varen' - Van der Staaij en Paternotte (D66)
