Geschonden vertrouwen herstellen

De Tweede Kamer debatteerde op dinsdag 23 april plenair over het rapport van de parlementaire enquêtecommissie over Fraudebeleid en Dienstverlening. Namens de SGP sprak Kamerlid André Flach. Zijn bijdrage aan het debat is hieronder te lezen.

‘Blind voor mens en recht’, zo heet het rapport van de commissie dat we vandaag bespreken. Een trefzekere titel voor een stevig rapport met harde conclusies. Mijn fractie wil de commissieleden bedanken voor hun inzet voor deze parlementaire enquête, naast hun andere parlementaire werkzaamheden. Die dank zijn we zeker ook verschuldigd aan de oud-leden van de Kamer. Zij hebben zich ingespannen om boven water te krijgen waarom en hoe mensen in de verdrukking zijn gekomen. Het is belangrijk om terug te kijken en lessen te trekken richting de toekomst. De commissie heeft dat gedaan op een gedegen en toegewijde manier, en door te luisteren naar de mensen om wie het gaat, de slachtoffers.

De conclusies liegen er niet om. De overheid is ernstig tekort geschoten, waardoor levens van mensen soms zijn veranderd in een catastrofe. En wat het nog indringender maakt: dat kan morgen weer gebeuren. Iedere staatsmacht moet in de spiegel kijken en zich afvragen: wat betekent dit voor mijn handelen? Dat geldt ook deze Kamer. Ook mijn fractie heeft in het verleden wetsvoorstellen gesteund die in de praktijk te streng hebben uitgepakt. We hebben soms te laat signalen van gedupeerden opgepakt, zodat het voor hen ook daadwerkelijk tot verbetering van hun situatie leidde. Dat brengt mij bij mijn eerste vragen aan de commissie. Zij spraken met veel slachtoffers.

• Wat maakte dat de alarmsignalen van deze mensen niet eerder serieus werden opgepakt?
• Hoe zorgen we ervoor dat in het vervolg de overheid niet langer blind is voor de mens, maar alert is op de schaduwkanten van beleid?

Fraude
Iemand die zijn geboortedatum per ongeluk verkeerd invult, is nog geen fraudeur. Een foutje maken is immers menselijk. Toch kon een klein foutje bestraft worden met een torenhoge boete, omdat de wet geen onderscheid maakte tussen fout of fraude. In wetgeving moeten dan ook hardheidsclausules worden ingebouwd, die als veiligheidsventiel dienen. Ook de Belastingdienst, het UWV en andere uitvoerders moeten ruimte krijgen voor maatwerk als een wet onevenredig hard uitpakt.

Tegelijk kan iemand ook opzettelijk zijn gegevens verkeerd invullen, wat dan wel fraude is. Het schetst het dilemma van de wetgever en uitvoering: wanneer is sprake van fraude en wanneer niet?

Terecht zegt de commissie dat een eenduidige definitie voor ‘fraude’ ontbreekt en dat begrippen binnen het sociale zekerheidsstelsel moeten worden geharmoniseerd.

• Hoe kijkt de commissie naar dit dilemma?

We willen geen doorgeschoten fraudeaanpak, maar burgers verwachten ook geen naïeve opstelling. Vorige week nog ontvingen we berichten van een nieuwe Bulgarenfraude. Het laat zien dat een gezonde, evenwichtige aanpak om fraude tegen te gaan, noodzakelijk is.

• Kan de commissie vanuit haar ervaringen een reflectie geven op welke wijze fraudebeleid wél goed opgezet kan worden?

Wetgeving en rechtspraak
Er was niet alleen blindheid voor de mens, ook de grondrechten van mensen zijn geschonden en de rechtsstaat is terzijde geschoven, concludeert de commissie. De kerkvader Augustinus zei al dat als het recht aan de kant wordt geschoven, koninkrijken niet anders zijn dan grote roversbenden. Dat is een belangrijke waarschuwing. De blinddoek van vrouwe Justitia hoort symbool te staan voor de rechtvaardigheid. Voor rechtspraak zonder aanzien des persoons. Het is daarom goed dat er meer oog komt voor de grondrechten en de rechtsstaat. De commissie doet een aantal terechte aanbevelingen daarvoor, zoals scherpere toetsing van onze wetten aan de Grondwet. Met name de constitutionele toetsing vooraf wil ik de vinger bij leggen. Het is opvallend dat we een generatietoets, een regiotoets, een gendertoets hebben, maar dat een standaardtoets aan de grondwet ontbreekt in dit rijtje. Inmiddels komt de Kamer, op initiatief van de heer Omtzigt, met een commissie Constitutionele Zaken.

• Hoe kijkt de commissie naar dit initiatief?
• En wat zou zij nog mee willen geven aan de Kamer als suggestie voor de taakafbakening en werkwijze van deze constitutionele commissie?

Mijn fractie heeft nog wel vragen bij de aanbeveling de Afdeling bestuursrechtspraak af te splitsen van de Raad van State, vanwege de combinatie van de adviserende en rechtsprekende rol binnen de Raad. Het lijkt erop dat de commissie vindt dat dit de schijn van partijdigheid met zich meebrengt.

• Maar heeft de commissie daarvoor ook gegronde redenen?
• Zijn er signalen voor vermenging van deze rollen?
• Waarom zou afsplitsing volgens de commissie een oplossing zijn?

Daarnaast is het zaak dat we als wetgever de signalen van de uitvoering serieus nemen en nadrukkelijk meewegen bij wetgevingstrajecten. Geen mooie plannen van ambtenaren aan de tekentafel, maar oplossingen voor de problemen van mensen aan de keukentafel.
Ook dat is een appel op ons allen.

Toegankelijke overheid
De overheid zou dienstbaar en benaderbaar moeten zijn. De menselijke maat begint met menselijk contact. Met een loket in de regio waar iemand die moeite heeft met ingewikkelde aanvraagformulieren een mens van vlees en bloed in de ogen kan kijken. Dat betekent ook: ambtenaren die de Haagse kantoortorens uit gaan, het land in, zodat ze zien hoe het beleid uitpakt. De commissie introduceert verschillende structuuroplossingen ter verbetering, zoals het recht op persoonlijk contact. De SGP zou hier ook aandacht willen vragen voor de cultuurkant, die ook aan dit vraagstuk zit. Dat brengt mij ook bij de vraag hoe we de cultuur bij de verschillende overheidsinstanties veranderen zodat er meer ruimte komt voor de menselijke maat.

• Kan de commissie daarop reflecteren?
• Welke mogelijkheden ziet de commissie hiervoor?
• De afgelopen jaren zijn er al diverse stappen gezet in het verbeteren van de cultuur en het opzetten van bijvoorbeeld loketten van de Belastingdienst. Welke resultaten heeft de commissie opgemerkt van deze omschakeling in dienstverlening?

Hersteloperatie KOT
Deze enquête is mede ingesteld naar aanleiding van de kinderopvangtoeslagaffaire. Daar is een enorme hersteloperatie voor ingericht, waar helaas niet alles goed gaat. Dat komt ook omdat er verkeerde keuzes zijn gemaakt. Iedereen 30.000 euro geven, ongeacht de schade: het is zeer de vraag of dat de juiste keuze was. De commissie gaat in haar rapport eigenlijk niet in op de periode van de hersteloperatie. Toch is zeker ook in die periode veel gedaan als het gaat om fraudebeleid en als het gaat om de dienstverlening van de overheid. Veel goede dingen, maar ook zaken waar we van moeten leren.

• Heeft de commissie daar een reflectie op?
• Ook als het gaat over de wijze waarop fraudebeleid is aangepast?

Vertrouwen
Tijdens de behandeling van het rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) gaf de SGP al aan dat onrecht niet van de ene op de andere dag is opgelost. Inmiddels zijn we bijna drie jaar verder, en nog steeds vraagt de werkelijkheid van vandaag elke dag om het aanpakken van onrecht. En ook een haperende dienstverlening vraagt inzet van ons allen. Om te zorgen dat de overheid weer een menselijk gezicht krijgt. Om het geschonden vertrouwen tussen overheid en burger weer te herstellen.