Dwangsommencircus heeft lang genoeg geduurd!

Op dinsdag 18 juni debatteerde de Tweede Kamer in de plenaire zaal met Staatssecretaris Van der Burg over de Wet herziening regels niet tijdig beslissen in vreemdelingenzaken. Namens de SGP sprak Diederik van Dijk. Zijn bijdrage aan het debat is hieronder te lezen.

65 miljoen euro.
Dat is het omvangrijke bedrag dat in totaal de afgelopen twaalf jaar is uitgekeerd aan asieldwangsommen. Sinds 2012 kent de wet een boeteregeling voor de overheid voor het geval er niet tijdig wordt beslist in vreemdelingenzaken. Nu de wachttijden bij de IND steeds verder oplopen, kost dat de overheid dus niet alleen veel tijd maar ook bakken met geld. De IND keerde in de eerste vier maanden van dit jaar al bijna evenveel dwangsommen uit als in het afgelopen jaar: 10 miljoen euro. We hebben het dus niet over een kleinigheid. Daarom ben ik blij dat we eindelijk over dit wetsvoorstel kunnen spreken.

Aanleiding
Mijn fractie vraagt al langer aandacht voor deze uit de hand gelopen regeling.
In 2019 heeft de SGP dit onderwerp aangekaart. Daarop is het kabinet in actie gekomen, waardoor de Tijdelijke wet opschorting dwangsommen IND is ingevoerd. Die gold van juli 2020 tot juli 2021. Om definitief een streep te zetten door de dwangsommen bij asielzaken ligt nu dit wetsvoorstel voor. Het zal niet verbazen dat mijn fractie deze wet steunt.

De huidige dwangsomregeling schiet zijn doel voorbij en heeft een ontwrichtend effect, zegt de IND zelf in de Stand van de Uitvoering. Daar schieten de IND én de asielaanvragers niets mee op. De kostbare tijd en capaciteit die nu wordt gestoken in het afhandelen van claims kan veel beter gestoken worden in het afhandelen van de enorme stapel aanvragen die nog op de plank ligt. Dat leidt tot een kortere wachttijd en sneller duidelijkheid voor de asielzoeker. Een duidelijker aanbeveling is volgens mij niet nodig. Het risico is daarnaast dat asielzoekers in andere lidstaten lucht krijgen van de gigantische wachttijden en asiel aanvragen in Nederland om van de situatie te profiteren. Ook asieladvocaten zijn immers niet gek.

Tijdig beslissen
Moet de overheid zich dan niet voluit inspannen de beslistermijnen in acht te nemen? Zeker wel. Daar moet de Kamer ook alert op zijn, en op blijven aandringen bij het kabinet. Volgens mij is de maatschappelijke druk op de IND hoog genoeg. Waarom asielzaken dan toch uitzonderen van de dwangsomregeling? De fluctuaties in de asielinstroom zorgen ervoor dat het werk van de IND een bijzonder karakter kent, onvergelijkbaar met het werk van andere overheidsdiensten. Daarnaast is zij in hoge mate afhankelijk van wat er in andere landen en regio’s gebeurt. Natuurlijk is de gedachte van een stok achter de deur goed, maar deze boeteregeling heeft geen enkele zin.
Het laat de IND niet harder lopen, want die dienst loopt al op haar tenen.

Rechterlijke dwangsommen
Als deze wet wordt aangenomen verdwijnen enkel de bestuurlijke dwangsommen. De rechterlijke dwangsommen blijven in stand, na de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State dat dit in strijd zou zijn met het EU-recht. Afschaffing van de rechterlijke dwangsommen zonder alternatief dwangmiddel is onvoldoende om effectieve rechtsbescherming te bieden, volgens de Afdeling. De staatssecretaris zou onderzoeken hoe op een andere manier ervoor kan worden gezorgd dat de overheid op tijd beslist.

• Welke alternatieve prikkels zijn overwogen? En waarom zijn ze toch afgevallen?

Het kabinet heeft geen haalbaar alternatief gevonden, lees ik in de nota naar aanleiding van het verslag. Toch verplicht de EU-procedurerichtlijn Nederland niet een rechterlijke dwangsom op te leggen als de aanvraag niet binnen de beslistermijn wordt afgehandeld. Ook het EU-Handvest biedt lidstaten de ruimte zelf te bepalen hoe zij invulling geven aan effectieve rechtsbescherming.

• Is de staatssecretaris daarom bereid nader te onderzoeken hoe de rechterlijke dwangsom tot een minimum kan worden teruggebracht, aangezien het Europees recht daar blijkbaar ruimte voor biedt?

Het kabinet geeft tenslotte zelf aan dat geen enkel ander EU-land een dwangsomregeling kent als de Nederlandse. In andere lidstaten worden niet of nauwelijks consequenties verbonden aan het niet tijdig beslissen in vreemdeling-rechtelijke zaken. Het lijkt er dus op dat ons land hierin echt afwijkt ten opzichte van ons omringende landen. Laten we als Nederland niet langer een uitzondering zijn met een veel te aantrekkelijke dwangsomregeling.

• Daarom vraag ik: wil de staatssecretaris een inventarisatie maken van welk drukmiddel andere landen inzetten?
• Is hij het met mij eens dat het verstandig is aan te sluiten bij het minimum dat andere landen op dit punt aanhouden in hun wetten, binnen de daarvoor geldende kaders?

Beperkingen
Laat helder zijn: de SGP zou graag zien dat de rechterlijke dwangsom alsnog verdwijnt, of in elk geval flink wordt teruggeschroefd. Daarom tot slot nog een aantal vragen over mogelijke beperkingen van de regeling. Allereerst heb ik de vraag wat dit wetsvoorstel aan besparing gaat opleveren nu de bestuurlijke dwangsom wordt afgeschaft.

• En welk bedrag verwacht de staatssecretaris in 2024, 2025, 2026 en verder nog te moeten uitkeren aan rechterlijke dwangsommen, gelet op de problemen bij de IND?
• We weten dat de aanvraag van asieldwangsommen erg gevoelig is voor misbruik. Wat wordt gedaan om misbruik tegen te gaan?

De VVD opperde eerder te kijken naar hoe in specifieke gevallen de dwangsom kan vervallen, bijvoorbeeld wanneer de reden van de overschrijding van de termijn niet aan de IND, maar aan de asielzoeker ligt. Dat kan aan de orde zijn bij het verstrekken van onvolledige, verkeerde of tegenstrijdige informatie. Een goed en logisch voorstel.

• Hoe reageert het kabinet hierop?
• Het geld dat asielzoekers krijgen uitgekeerd zou ingezet moeten worden als eigen bijdrage voor de asielopvangplek, volgens de Regeling eigen bijdrage asielzoekers met inkomen en vermogen. In hoeverre gebeurt dit ook daadwerkelijk?

Tot slot
Wat de SGP betreft heeft dit dwangsommencircus al lang genoeg geduurd. Hoog tijd dat er een definitieve streep door wordt gezet, want het kost de overheid miljoenen euro’s belastinggeld terwijl het niets oplevert.