Schaken in het integriteitsdebat

Lees hier de bijdrage van SGP-senator Peter Schalk aan het integriteitsdebat in de Eerste Kamer.

"Zoals bekend staat er in de SGP-fractiekamer een schaakbord. Eens in de twee of drie weken doet mijn collega Diederik een zet, en even later verplaats ik een van de stukken, meestal wat ondoordacht, zeg ik vaak achteraf. Hoe dan ook, wekelijks maak ik een foto, vlak voordat ik vertrek. En wel omdat het zeer regelmatig gebeurt dat er een schaakstuk op een andere plaats wordt gezet in de week dat we afwezig zijn. Tja, wie zou dat nu toch doen. Mijn collega Diederik misschien? Welnee, ik vertrouw hem blindelings en bovendien, hij wint toch meestal.

Of andere partijen die bij ons op de gang zitten: De SP? Nou, ik weet niet of ze schaken bij de SP. Iemand van GroenLinks dan? Ik weet het niet, het zijn best goede zetten die in het geheim worden gedaan. De PvdD dan? Maar dan zouden alleen alle vier de paarden een beschermde plek krijgen, maar dat patroon is niet zichtbaar.

Dit is het integriteitsdebat in een notendop. Immers, er zijn regels voor het schaakspel, en de tegenstander en iedereen die bij het bord kan komen mag zich niet misdragen. Regels en gedrag, daar draait het om! Althans, op het eerste gezicht. Want stel dat je verkeerde regels maakt, en iemand gedraagt zich volgens die verkeerde regels, dan doe je weliswaar wat is afgesproken, maar het kan volledig fout zijn! Daarom is er een diepere laag, of iets van hogere orde nodig. Immers regels en gedrag staan niet op zichzelf. Die zijn als het goed is verankerd in de waarden en normen.

Die set van waarden en normen die vormen mede onze identiteit. Voor de fractie van de SGP zijn dat de Bijbelse waarden en normen. In feite heel eenvoudig vastgelegd in de Tien Geboden. U weet, de eerste vier geboden gaan vooral over de liefde tot God, de andere zes vooral over de omgang met de naaste. In feite wordt in die laatste zes alles verwoord wat goed is voor mensen: aandacht voor het gezag, eerbied voor het leven, liefde en trouw, afblijven van de spullen van een ander, geen roddel en achterklap. En tenslotte: niet begerig zijn! Als het ons allemaal, en iedereen in onze samenleving, zou lukken deze set geboden te houden, dan was er geen integriteitskwestie. Dat lijkt me zonneklaar!

Echter, we hebben wel te kampen met integriteitskwesties. Hoe komt dat? Durven we onder ogen te zien dat dit gevolg is van ons tekortschieten op het terrein van de vaste waarden en normen? Of geven we alleen maar de schuld aan al die mensen in het land, die geen senator zijn, en die daarom niet zouden snappen dat wij doen en laten zoals wij doen en laten?

Dat zou wel een zeer naïeve reactie zijn. Ons doen en laten moet zo zijn dat men kan zien en beoordelen of ons handelen integer is. Als dat ondoorzichtig is dan kan men gaan twijfelen aan zijn of haar integriteit, en dat kan zelfs gekoppeld worden aan zijn of haar identiteit. Dus, wij moeten ons allemaal realiseren dat een persoonlijke misstap ook uitstraalt op de Eerste Kamer in zijn geheel. Een misstap in je integriteit heeft invloed op je eigen identiteit, maar ook op het imago van de Kamer.

Integriteit – identiteit – imago; drie elementen die in samenhang gezien moeten worden.
Daarom is het van belang dat elke partij intern afstemt wat integer handelen voor een Kamerlid inhoudt, en hoe de integriteit intern bewaakt wordt. Veel waardering dat vrijwel elke partij dat heeft vastgelegd, ook 50PLUS, die dit onlangs nog op orde heeft gebracht. Een oproep is ook op zijn plaats richting de PVV: zet gewoon op een A4'tje waaraan iedereen binnen je partij moet voldoen.

In feite zijn er momenteel elf verschillende identiteitsdocumenten. Mijn oproep was om deze documenten eens naast elkaar leggen, om te bezien of er een soort grote gemene deler uit te halen is? Ik dank de griffie die dit werk al ter hand heeft genomen, althans, door te rubriceren en te classificeren.

Voorstel: Ik stel voor vervolgens te bezien of er een set gezamenlijke gedragsregels is vast te stellen uit al die documenten. Dat kan ons helpen om ons allen scherp te houden en elkaar over de partijen heen aan te spreken op integriteit! En, misschien is het een idee om ze in een klein en handzaam kaartje uit te delen aan alle Kamerleden.

Een ander punt is hoe we als Kamer omgaan met de aanbevelingen van Greco. Laten we nog eens goed overwegen waarom we sommige aspecten niet opvolgen. Neem als voorbeeld de vertrouwenspersoon: natuurlijk hebben wij destijds kunnen besluiten dat de voorzitter tevens de rol van vertrouwenspersoon kon vervullen. Ik denk dat iedereen die destijds in de Kamer zat nog weet dat zij gekozen is met 75 stemmen voor. Oftewel, een breder vertrouwen was onmogelijk. Zelfs de voorzitter had vertrouwen in zichzelf :-)

Welnu, deze voorzitter zal binnenkort terugtreden. Wij kunnen nog niet inschatten wie haar zal opvolgen. Is het automatisch zo dat de volgende voorzitter weer dat brede vertrouwen heeft? Ik weet dat nog niet, maar we moeten dat niet afwachten en dan pas tot de conclusie komen dat het wel of niet kan.

Voorstel: Mijn fractie stelt dan ook voor om een externe vertrouwenspersoon aan te wijzen volgens de regels die Greco aanreikt.

Voorstel: Daarnaast stelt mijn fractie voor een interne Commissie integriteit te benoemen, die kan fungeren als aanspreekpunt en als vraagbaak voor integriteitskwesties vanuit de fracties.

Tijdens de deskundigenbijeenkomst is de suggestie gedaan dat iedereen zijn bijzondere belangen zou moeten melden en daar conclusies aan zou moeten verbinden. Maar hoe ver gaat dat? Mag je als je getrouwd bent spreken over het huwelijk? Als je een gezin hebt over gezinsbeleid? Als je belastingen betaalt over belastingen? Als je in de zorg werkt over handhaving in de zorg? Of moeten we bijzondere belangen zoeken in de sfeer van werkzaamheden in een van de andere functies van de senator? Maar hoe zit het dan met zijn kennis en ervaring die er juist toe hebben geleid dat hij of zij Kamerlid is geworden?
Kortom, de vraag is of er een passend antwoord is te geven over welke bijzondere belangen zouden moeten worden gemeld. Uiteindelijk gaat het toch vooral over het misbruiken van de positie van Kamerlid voor persoonlijk gewin of voor een zakelijk belang. Daarom is het vooral nodig om zorgvuldig en overzichtelijk bij te houden waar een Kamerlid werkzaam is of bestuurlijke of adviserende betrokkenheid heeft. Dat gebeurt al.

Voorstel: laten we twee keer per jaar een update inplannen, waarbij binnen elke fractie de fractievoorzitter of de fractiesecretaris meekijkt en waarbij de interne Commissie integriteit als vraagbaak kan fungeren.

Door een van de deskundigen werd gesuggereerd dat een oplossing voor integriteitskwesties zou zijn het zich onthouden van stemmen over bepaalde wetsvoorstellen. Dat is problematisch. Zodra iemand zich onthoudt van stemming is er nog maar één interessante vraag: wat heeft deze persoon in zijn fractie gezegd of niet gezegd over dit wetsvoorstel? Daarmee verleggen we het probleem naar het schemergebied van de besloten fractievergaderingen. Kortom, naar de mening van mijn fractie is dit typisch een onderwerp waar persoonlijke keuzes gemaakt moeten worden.

Resumerend. De fractie van de SGP doet 4 concrete voorstellen:

1. Stel een set van gedragsregels vast.
2. Benoem een externe vertrouwenspersoon.
3. Formeer een interne Commissie integriteit.
4. Plan twee keer per jaar een update nevenactiviteiten.

Tenslotte, ik ga er van uit dat ieder Kamerlid, als hij op de man of vrouw af wordt gevraagd of hij of zij integer is, zal aangeven dat dit het geval is. Maar integriteit is iets heel kwetsbaars. Het kan zo maar mis gaan. De apostel Paulus geeft een indringend advies: ‘Zo dan, die meent te staan, zie toe dat hij niet valle’. (1 Korinthe 10: 12)

Even terug naar het schaakspel: niet iedereen kan even goed schaken. Maar als je meedoet, dan moeten de spelers zich aan de regels houden, en alle omstanders moeten kunnen zien en beoordelen welke zet er door wie dan ook gedaan wordt.

Ik dank u!